Demokrasinin anahtarı ifade özgürlüğüdür
Röportaj Dr. Mayis Alizade/ Yeniçağ
Azerbaycanlı gazeteci-yazar, sinema oyuncusu ve bilim adamı Dr. Akif Ali, “Demokrasiyle yönetilen toplumlar için kelam ve tabir özgürlüğü en temel koşuldur” dedi.
28 Mayıs 1952`de Azerbaycan`ın kalbi pozisyonundaki Şuşa kentinde doğan Akif Ali, Bakü`deki Slav Üniversitesi`nden mezun oldu. Genç yaşlarından sanata ilgi gösteren Akif Ali 1975 yılında senaryosunu İsa Hüseynov`un yazdığı ve direktörlüğünü Rasim Ocakov`un üstlendiği Kaval Sesi sinemasında oynadığı Tapdık rolüyle seyircilerin ilgisini kazanırken daha sonra basın-yayın ve bilim alanında üst seviye misyonlarda bulundu.1982 yılında doktora tezini savunan Akif Ali 1994 yılında Azerbaycan Başbakanlığı Basın ve Halkla Alakalar Müdürü görevine atandı ve yaklaşık 25 sene o misyonda bulunduktan sonra emekli oldu.19 kitabı basılmış Akif Ali halihazırda üniversitelerde ders vermenin yanı sıra Mozalan Mizah Sinemaları Stüdyosuna kısa senaryolar kaleme alıyor.
Yeniçağ: Azerbaycan`ın en tecrübeli kalem sahiplerinden biri olarak medyanın bugünkü durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Kelam ve tabir özgürlüğünün durumuna ait görüşlerini alabilir miyiz?
Akif Ali: Azerbaycan`ın ünlü şairi Şehriyar`ın derin manalı dizesi “Haydar baba, yiğit emek yitirmez”dir. Verdiğiniz pahadan ötürü şükranlarımı sunarak başlayayım. Uzun müddet bilim-edebiyat-sanat-medya alanlarında çalıştıktan sonra devletin en üst kademelerinin birinde basın ve halkla münasebetler müdürü olarak görev yaptım. Yani yarım asırlık bir tecrübe. Medyanın bugünkü durumunu pahalandırmak için işte o yarım asır öncesine geri döndüğümüzde günümüzle kıyaslanamayacak sansür aygıtının mevcutluğunu hatırlatmam gerekir. Gazete-dergilerin yanı sıra radyo-TV`de ve kitap yayıncılığı alanında belirleyici bir durumda bulunan sansür sovyet ideolojisinin tüm kurallarının uygulanmasını isteyen ve bu isteği büyük istekle uygulamaya hazır epey yaratıcı insanın olmasına karşın bilhassa 1970`li yılların ikinci yarısından itibaren kendi niyetlerini Ezop Dili`yle tabir etmeyi beceren gerçek aydınlarımız vardı. İşte gerçek yaratıcı şahısların bazen üstü açık, birçok vakit ise üstü kapalı biçimde toplumla paylaştığı fikirler 1980`lerin sonlarında toplum üzerindeki tesirini ortaya koydu ve bizim ulusal istiklal gayretimiz o fikirlerin temelinde şekillendi. O devirde ben sıfırdan kurulmuş Vatan Sesi gazetesine Genel Yayın Yönetmeni olarak atanmıştım. Biz asla çekinmeden bilhassa, Karabağ topraklarımıza ait gerçekleri yazıyor, SSCB lideri Mihail Gorbaçov`un politikalarını eleştiriyorduk. O devirde devletin takviyesiyle 5 bin tirajla basılan gazeteler bayilerden geri gönderilirken bizim günlük net 60 bin satış tirajımız vardı. Azerbaycan Cumhuriyeti`nin bugünkü bağımsızlığının kazanılmasında ben o basının inkar edilemez rolünün altını çizmem gerekir.
Yeniçağ: Daha sonraki yılların basınıyla ilgili ne demek isterdiniz?
Akif Ali: Ekim 1994`te Başbakanlık Basın-Yayın müdürlüğüne atandım. Topraklarımız ermeni-rus işgali altındayken durum çok gergindi. İktisadın dağılmasının yanı sıra ordumuzun durumu da içler acısıydı. Geçiş devrinde Azerbaycan`ın kendi bağımsızlığını müdafaasında tecrübeli devlet adamı Haydar Aliyev`in tarihi nitelikli hizmetleri oldu.2004 yılında basılmış Büyük Ömrün Anları isimli kitabımda Mustafa Kemal Atatürk ile Haydar Aliyev`in yeni devlet oluşturma teşebbüslerine geniş yer vermişim. Tıpkı Atatürk üzere Haydar Aliyev de Vatanı uçurumdan kurtararak çağdaş devlet olma tarafında belirleyici adımlar atmış şahsiyetlerdir. İşte Azerbaycan idaresi o vakitler bağımsızlığını yeni kazanmış fakat çöküşe çok yakın olan bir ülkeyi ayağa kaldırmaya çalışırken bir dizi tüccar bu durumu “basın” ismine kullanarak tabir caizse “Abdi`nin ahırı” üzere bir ortam oluşturdular.10-15 sene öncesinin basınında bu çeşit acıklı durumlar yaşandı…
Yeniçağ: Maalesef…
Akif Ali: Kendi topraklarımızı ermeni işgalinden kurtarmak için verdiğimiz kırk dört günlük savaşın muvaffakiyetle sonuçlanması durumları büsbütün değiştirdi. Medyaya da yansıyan yeni durum bir dizi fırıldakçının, üçkağıtçının meydanı terk etmesine sebep oldu. Yani birtakım kuralların yerine gelmesi için vakte da muhtaçlık oluyor. Çağdaş devirde nasıl devletin ve halkın gelişmesi için demokratik idaresinin alternatifi yoksa, bilgili, yetenekli dürüst kalem sahiplerinin çalıştığı demokratik medyanın da günümüzde alternatifi bulunmamaktadır.
Yeniçağ: Bilim insanı olarak dil-edebiyat-tarih-sanat alanlarındaki çalışmaların durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Akif Ali: Süratle değişen çağdaş dünyada iktisat, askeri sanayi, teknoloji ve teknik bilimlerin yanı sıra toplumun gelişmesi için vazgeçilemez aygıtlar olan dil-edebiyat-tarih-sanat alanlarına ilginin değerinin de unutulmaması gerekir. Azerbaycan`da tarihten bu yana bilime, edebiyata, sanata hürmetin olduğunu vurgulamak isterim. Bu alandaki çalışmaların derinlik kazanması için iktidar Ulusal Bilimler Akademisi`ne yeteri kadar kaynağı ayırıyor. İş bu işlerden sorumlu insanların inisiyatifine kalıyor. Maalesef bir dizi uygulamalar gerçek bilim insanlarında kırgınlık oluştururken bazıları Aziz Nesin`in meşhur tabiriyle “Kafasını da alarak yurtdışına gitti”. Bir yaratıcı insan olarak ben rastgele bir alanda emek veren yaratıcı insanın milletini ve toplumunu seven, hürmet insan olması gerektiğine inandığımı söz etmek istiyorum. Tahminen herkesin bildiği kelamı bir daha tekrarlamakta yarar olacak: ”Şair olamayabilirsin lakin vatandaş olmaya borçlusun”. Günümüzde karşılaştığımız üzere Prof. Dr. veya hatta Ord. Prof.Dr. titri taşımış bir insanın varlığını onun hayatını kaybetmesine ait haber yayınladığında öğreniyoruz. Topraklarımız uzun mühlet ermeni işgali altında kaldığında, canımızı yakmış Hocalı soykırımının acısıyla yaşadığımızda(hiçbir vakit asla unutmayacağız) yaratıcı insanlarımızın bu mevzuları milletlerarası alanda gündeme taşımamasını, ses yükseltmemelerini daima kınamışım, bundan sonra da asla olağan bir durum olarak kabul etmeyeceğim. Deha olsa bile kendi milletinin sesini duyurmayan hiçbir yaratıcı beşere değil milleti, dünya da hiçbir vakit hürmet duymayacak, ciddiye almayacak. Karabağ zaferimizin, topraklarımızın işgalcilerden, soykırımcılardan, bölücülürden temizlenmesinin verdiği olumlu gücün her bir alan üzere bilim alanımızı da etkilememesinin imkansız olduğuna inanıyorum.
Yeniçağ: Kaval Sesi sinemasında oynadığınız Tapdık rolü yarım asırdan bu yana birkaç sinemacı, sanatsever ve seyirci jenerasyonunun gündeminde kalmayı sürdürüyor. Tarihinde çok değerli yapıtları bulunan Azerbaycan sinemasının günümüzdeki durumuna ait ne söylemek isterdiniz?
Akif Ali: Evet, bundan tam elli sene evvel hoş bir ilkbahar gününde Kaval Sesi sinemasının çekimleri başlamıştı. O vakit biz canlı efsane olarak gördüğümüz İsa Hüseynov`un senaryosuyla yapılan bu sinemanın ilerleyen periyotta Azerbaycan sinemasının Altın Fon`una gireceğini hayal bile etmezdik. Direktöründen kameranına kadar hepimiz kendi misyonumuzu yaparken üstümüze aldığımız vazifesi layıkıyla yerine getirmeye çalışıyorduk. Kaval Sesi sinemasında oynamazdan evvel ben Tacikfilm ve Lenfilm stüdyolarının ortak imali Uzun Savaşta Kısa Buluşmalar sinemasında rol almaya davet edilmiştim. Fakat Leningrad`da iken Bakü`den aldığım ve Kaval Sesi sinemasındaki Tapdık rolünü için çekilmiş telgraf geri dönmeme neden oldu. Rasim Ocakov`un direktörlüğünü üstlendiği sinemanın kameraman takımı, bestekarı kendi işlerini çok âlâ bilen profesyoneller olduğu üzere Mehmet İstek Şeyhzamanov, Yusuf Veliyev, Mihay Volontir, Halide Guliyeva, Şamil Süleymanov v.d. oyuncular bu sinemanın SSCB sath-ı mailinde ün kazanmasında büyük emek sarf ettiler. Oynadığım Tapdık rolünün, sizin de dediğiniz üzere gençlerimizin ortasında uyandırdığı vatan sevgisinin yanı sıra namus, gurur üzere kavramlara hassaslıkla yanaşmayı öğretmesinden ötürü kendimi bugün de inanılmaz memnun hissediyorum. Kaval Sesi sinemasının tesiriyle yetişen nesillerin 1990`ların başlarında ve 27 Eylül-10 Kasım tarihleri ortasında aziz vatan topraklarımızı ermeni işgalinden kurtarmak için verilen savaşta belirleyici rol oynadığına inanıyorum. Sinema alanındaki bugünkü duruma gelince: sinema sanartçısı, devlet sanatkarı Rasim Balayev`in başında durduğu Azerbaycan Sinemacılar Birliği`nin temel gaye ve hedefinin bu alanda çalışan herkesin, bilhassa profesyonel genç sanatkarlarımızın çabalarıyla sinemamızın eski şöhretini geri getirmek ve artı yeniden bu yeteneklerin uğraşlarıyla dünya çapındaki en düzgün şenliklere davet almaktır. Bunu başaracağımıza inanıyorum. Sinemanın masraflı bir alan olduğunu herkes üzere biz de biliyoruz. Lakin Azerbaycan Sinemacılar Birliği`nin, Azerbaycan Sinema Stüdyosu`nun ve Devlet Sinema Ajansı`nın devletin dayanağını alarak bu süreci çok güzel yöneteceklerinden kuşku duyulmaması gerekir.
Yeniçağ: Kaval Sesi sinemasından sonraki sanat hayatınızla ilgili neler söylemek isterdiniz?
Akif Ali: Daha sonra birkaç sinemada daha baş rolü oynadım: direktör Arif Babayev`in Arttan İndirilmiş Darbe sinemasında Fazıl Hoca`yı ve Moskova Televizyonu`nun siparişi üzerine çekilmiş Şayet Biz Bir yerdeysek sinemasında Mehmet`i oynadım. Sinema dünyasında kazanmaya başladığım ünün önünü şuurlu halde yeniden şahsen kendim kestim. Kendimi söz etmek için kalemimi ön plana aldım:Bilimler Akademisi`ne bağlı Edebiyat Araştırmaları Enstitüsü`nde Mirza Ali Ekper Sabir`in Mizah Sanatı konusunda tezimi savundum.Ondan sonraki etapları yanılmıyorsam, siz de düzgün biliyorsunuz. Zira bilimin merkezi ve hatta devirler için mabedi diyebileceğimiz Bilimler Akademisi`nde birlikte misyon yaptık. Şimdiye kadar kaleme aldığım 19 kitabın yanı sıra üniversitede Dünya kültürünün tarihi ve teorisi ve Azerbaycan kültürünün tarihi bahisli dersler verdim. Başbakanlık Basın ve Halklar Bağlantılar Müdürlüğüm sırasında devlet idaresinin çalışmalarıyla ilgili toplumumuza daima gerçek bilgiler sunmayı şiar edindim. Çalışmalarımın toplumumuzca hakikat değerlendirildiğine inanıyorum. Sinema Stüdyomuzun Mozalan isimli mizah kanalına senaryolar yazmayı sürdürmemi özel olarak not etmek isterim.
Yeniçağ: Yarandıkları günden bu yana basın kurumlarının sahiplik unsuru temelinde değil de iktidarlardan yahut şahıslardan takviye alarak çalışmalar yapmasının “özgür basın” kavramını da ortadan kaldırdığını herkes biliyor. Bu bakımdan yaklaştığınızda Türkiye mesken Azerbaycan`daki durumları kıyaslamanızı rica edebilir miyiz?
Akif Ali: Demokrasiyle yönetilen toplumlar için kelam ve söz özgürlüğü en temel şarttır. Otoriter ve diktatörlükle yönetilen rejimlerden farklı olarak seçimle işbaşına gelmiş idarelerin bulunduğu ülkelerde vatandaşların kendi fikirlerini serbestçe tabir etmeleri dışında rastgele bir seçenek kelam konusu olamaz. İki kardeş ülke Türkiye ve Azerbaycan`da bu şart Anayasa kararıyla teminat altına alınmıştır. Uzun vadeli imparatorluk geleneğine ve 102 yıllık bağımsız cumhuriyet tecrübesine sahip Türkiye`nin daha üstün tecrübeye sahip olmasını doğal karşılıyoruz. Bunun yanı sıra Azerbaycan coğrafyasında birinci gazetenin daha önce-1875 yılında-çıktığını, geçtiğimiz yüzyılın başlarından 1920`lere kadar çok güçlü basına sahip olmamız hesaba katıldığında tecrübelerden karşılıklı biçimde faydalanmayı öneririm. Türkiye`nin güçlü basını 1980`lerin sonunda Azerbaycan`daki olayları ışıklandırdığı üzere bilhassa aziz vatan topraklarımızın işgalden kurtarılması uğruna verdiğimiz haklı uğraşın dünya kamuoyuna ulaştırılmasında Türk medyasının emsalsiz rolüne vurgu yapmam gerekir. Onun için bana verdiğiniz bu fırsattan yararlanarak Türk medyasının profesyonel, kendi mesleğinin prestijini daha da yüceltmek için emek veren mensupları can ü gönülden selamlıyorum. Ülkelerimiz ortasındaki bağların geliştirilmesi yalnızca media alanıyla hudutlu kalmaması, işbirliğimizi istisnasız her alanda daha ileriye ileri noktalara götürmek için Azerbaycan ve Türkiye`nin elindeki fırsatların dünyanın hiçbir ülkesinin elinde bulunmadığını söz etmek isterim. Azerbaycan`ın erken Orta Çağ periyodundan dünyada tanınan şair, hattat, mimar, ressamlarının yanı sıra son 100 yılda çok farklı alanlarda yetiştirdiğimiz yaratıcı insanların kardeş Türkiye`de daha yeterli tanınmasını yürekten isterim. Bunun için en kıymetli vazife yeniden medyanın üzerine düşüyor. Şuna dikkat çekmek istiyorum: dünya çapında tanınan ünlü insanlarımızın dışında başka yazar-şair, oyuncu ,ressam, müzisyenlerimiz de Türkiye`de tanıtılsın, bunun için gereken ortamlar oluşturulsun. Dünyanın birçok ülkesinde bulundum, Azerbaycan`ı ziyaret eden yabancı devlet yöneticilerine sordum: kendi ülkeme hayranlığım dışında bir alternatifim aslında olamaz, fakat yabancı devlet adamlarının ülkeme duyduğu hayranlık hatta birtakım noktalarda gıpta daima göğsümü kabartmıştır. Azerbaycan dinamik bir ülke ve farklı alanlardaki durumları her geçen gün daha da uygunlaştırmak için güçlü entellektüel potansiyele sahip. Bunun için gereken adımların atıldığından da eminim. Bu kültür altyapımızı ve basın geleneğimizi tekrar harekete geçirerek kahırları geride bırakacağız. Bundan Türkiye`de de hiç kimsenin kuşku duymamasını diliyorum.
