Nazım’ı küçük yaşta görmek ve tanımak kaderimde varmış

Söyleşi: Dr. Mayis Alizade / Yeniçağ

Yeniçağ:Efendim, isterseniz sohbetimize Bulgaristan`daki ve bilhassa Türk bölgelerindeki edebiyatı kıymetlendirerek başlayalım. Neler söylemek isterdiniz?

Rüstem Aziz: Bulgaristan`daki ve bilhassa Türk bölgelerindeki edebiyatı pahalandırmak başlı başına derya üzere bir mevzu Mayis beyefendi. Müsade ederseniz, sadece Bulgaristan Türklerinin bilhassa yazılı edebiyatını kısaca değerlendirmeye çalışalım. Bu bağlamda, Bulgaristan’daki Türk varlığı tarifinin tarihi süreç içinde gerçek duruma, somut kaidelere nazaran değil, politik konjonktüre nazaran sık sık değiştirilmiştir olduğunu belirtmek yerinde olur. Bir kaç örnek vereyim. 1950 yılına kadar Bulgaristan Türkleri Türk Azınlığı formunda söz ediliyordu. Fakat 1950–1965 yılları ortasında bizlere Türk Ahalisi denildi. 1965–1976 yılları ortasında Türk Kökenli Bulgaristan Vatandaşı biçiminde tabir edildik. 1976-1984 yılları ortasında bizlere Bulgar Türkleri deniliyordu. 1984-1989 yılları ortasında, yani Bulgarlaştırma manasındaki o sözümona Soya Dönüş Süreci devrinde Müslümanlaştırılmış Bulgarlar tabiriyle Bulgar soyundan sayıldık. 1990 itibariyle günümüzde Bulgaristan Anayasası’nın 36. unsurunun 2. fıkrasında Türk azınlık yerine Anadili Bulgarca Olmayan Vatandaşlar tabiri bulunuyor. Bu konunun elbette ki, edebiyatımızdaki durumu ve gelişmeleri yakından ilgilendirdiğini belirtmeden geçemeyiz.

Bulgaristan yazılı Türk edebiyatı birçok araştırmacılar tarafından 1878’de Bulgaristan Devletinin kuruluşundan 1944’e kadar süren periyot, 1944-1989 ortası devir ve 1990’dan günümüze kadarki periyot olmak üzere üçe ayrılmış bulunuyor. Bulgaristan Türklerinin edebiyatı derken, Türklerin genel nüfus dahilinde ve vilayetlere nazaran dağılımını hatırlamak uygun olur. Bulgaristan nüfusu 6 milyon cıvarında. 2011 yılında yapılan nüfus sayımına nazaran 750 bin Türk asıllı yaşıyorken, 2021 nüfus sayımı açıklamasına nazaran kendisini Türk olarak tanımlayanların sayısı 508 bin 378’e düşmüş. Yani 10 yılda yaklaşık 250 bin kişilik bir azalma olmuş. Son sayıma nazaran nüfusun yüzde 8.4’ü Türk asıllı vatandaşlar. Bulgaristan yazılı edebiyatının son devirlerdeki yaratıcıları bu Türk asıllı insanlarımız.

1944’e kadarki periyoda gelince, Bulgaristan Türk Edebiyatı bu periyotta bir dereceye kadar kendini muhafazayı başardı, ancak büyük bir gelişme gösteremedi. 1950’lerde ve 1970’li yıllarda yetişen sanatkarlar, edebiyatımıza yeni yaklaşım getirdi, yeni bir içtenlik kazandırdı. Şöyle bir notlarıma bakayım: 1950’lli yılların başlarında edebiyatın ön sıralarında Selim Bilâlov, İstek Mollov, Kemal Bunarciev, Yusuf Kerimov, Enver İbrahimov, Salih Baklaciev, Süleyman Gavazov, Hasan Karahüseyinov vb. birinci jenerasyon sanatkarlar kümesini oluşturuyor. İkinci nesil sanatkarların başında Ahmet Şerifov, Sabri Tatov, Ahmet Tımışev, Niyazi Hüseyinov, Muharrem Tahsinov, Lütfi Demirov, Mehmet Bekirov, Sabahattin Bayramov, Halit Aliosmanov, Lâtif Aliev, İshak Raşidov, Mehmet Davudov, Mehmet Çavuşev, Nevzat Mehmedov, Ömer Osmanov, Recep Küpçü, Ali Kadirov ve daha bir sıra müellif ve şair bulunuyor.

İkinci nesil sanatkarların başında Ahmet Şerifov, Sabri Tatov, Ahmet Tımışev, Niyazi Hüseyinov, Muharrem Tahsinov, Lütfi Demirov, Mehmet Bekirov, Sabahattin Bayramov, Halit Aliosmanov, Lâtif Aliev, İshak Raşidov, Mehmet Davudov, Mehmet Çavuşev, Nevzat Mehmedov, Ömer Osmanov, Recep Küpçü, Ali Kadirov ve daha bir sıra müellif ve şairin ismini sayabiliriz.

Üçüncü nesil sanatkarlar gurubunun başında Mustafa Mutkov, İsmail Çavuşev, Faik İsmailov, Halim Halilibrahimov, Süleyman Yusufov, Durhan Hasanov, Osman Azizov, Şaban Mahmudov, Şahin Mustafaov, Naci Ferhadov, Sabri İbrahimov, Ali Bayramov, İslâm Beytullov, Turhan Resiev, Ahmet Eminov, Aliş Saidov, Mustafa Çetev, Mehmet Sansarov, Ali Durmuşev ve isimlerini sayamadığım daha birçokları. Kelam konusu alt periyot edebiyatında bayan sanatkarlarımızdan Mefkure Mollova, Nadiye Ahmedova, Lâmia Varnalı, Necmiye Mehmedova ve Nebiye İbrahimova kıymetli yapıtlarıyla varlıklarını kanıtlamış durumda.

İkinci ve üçüncü jenerasyon sanatkarlarda yeni edebî yaklaşımlar belirdi ve bilhassa şiirde süratle gelişme kaydedildi. Recep Küpçü, şiirde duygusallığı güçlendirdi, Mefkure Mollova şiire ince bir lirizm getirdi, birtakım şairlerimiz ise şiirimizde yiğitlik ögelerinin güçlenmesini sağladı.

Sosyalist periyotta kıssa cinsinde Selim Bilâlov, Kemal Bunarciev, Ahmet Tımışev, Sabri Tatov, Hüsmen İsmailov, Muharrem Tahsinov, Halit Aliosmanov, Ali Kadirov, Mehmet Alev, Mustafa Bayramali, Halim Halilibrahimov ve daha birçok sanatkarımız kıymetli eserler verdi. Uzun kıssada İshak Raşidov’un ismi var. Roman çeşidinde birinci adımı 1960’da Sabri Tatov attı. Mizah ve fıkra alanında da Mehmet Bekirov, Ahmet Tımışev, Turhan Rasiev, Ali Durmuşev, Nihat Altınok vb. üstatlarımız bulunuyor.

Bulgaristan’ın sosyalist rejimden sonra kapitalist rejimi yine yaşamaya başladığı periyot belleklerde 1989 Büyük Göç yılı olarak yerleşti. O vakit ve daha sonraki yaklaşık yirmi bin Bulgaristan Türkü aydının Türkiye’ye göçettiği uygun biliniyor. Bu ise Bulgaristan Türklerinin aydın kesitinin kıymetli ölzüde güç yitirmiş olduğu manasına geliyor.

1990’dan bu yana demokratikleşme yolunda adımlar atmaya çalışan Bulgaristan’da Türk yazını, edebi bedeli epey yüksek yapıtlarla zenginleşmeye devam ediylor. Bütün idari, türel ve mali zorluk ve manilere karşın, kayda paha gelişme gösteriyor. Bu devirde basılan Türkçe kitap sayısının bini aştığına kesin gözüyle bakılıyor.

Kimileri bu fani dünyayı terketmiş olsa da, edebiyatçılarımızın kimilerini anmak yerinde olur. İsmail Çavuşev, Naim Bakoğlu, Turhan Rasiev, Aliş Saidov, İsmail Yakubov, Kadir Osmanov, Ali Durmuşev, Sabri İbrahimov, Mehmet Alev, Saffet Eren, Habibe Hasan, Ali Durhanov, Rüstem Aziz – Karakurt, Mustafa Bayramali, Bayram Kuşku, Habil Kurt, Nurten Remzi, Emel Balıkçı, Hasan Üzeyir, Mehmed Keçici ve daha kaç yaratıcımız edebiyatımıza bedelli katkıda bulunmuştur.

Ayrıca genç jenerasyonların temsilcileri de bu geleneği sürdürüyor. Burada Şefika Refik, Resmiye Mümin, İsmet İsmail, Hatice Durgut, Aysun Ramadan, Fatme İbrahim üzere isimleri rahatlıkla sayabilirim.

Kasım 2009’da İzmir’de milletlerarası edebiyat etkinliğindeki sunumunda pahalı üstadımız İsa Cebeci, Bulgaristan Türkleri edebiyatının ayrılmaz bir kesimi olarak, Türkiye’ye göç etmiş müellif ve şairlerimizin isimlerini şöyle zikrediyor: “Bugün, Türkiye’de müelliflik serüvenini devam ettirenlerden Ahmet Türkay, Niyazi Bahtiyar, Durhan Hatipoğlu, Ahmed Emin Atasoy, Galip Sertel, Nihat Altınok, Şaban Kalkan, İsa Cebeci, İbrahim Kamberoğlu, Yusuf Taşkın, Mehmet Çavuşoğlu, Şükrü Esen, Hafize Gün, Mümin Topçu, Mustafa Aladağ, Dilek Tahir, Kadriye Mert, Hüseyin Mevsim, Mehmet Türker, Aziz Taş, Hilmi Haşal, Aynur Açıkgöz, Firdevs Büyükateş, Suna Yılmaz ve Halime Yıldız üzere isimler bizim gerçek birer gurur ve kıvanç kaynağımızdır. Göçmen kardeşlerimizin penceresinden baktığımızda ekseriyetle tarifsiz bir memleket hasreti ve sevgisi görmekteyiz.” Bu isimlere yurdunu terk etmek zorunda kalan İbrahim Kamberoğlu’nu ve daha nicelerini katabiliriz.

Yeniçağ: Edebiyat mı sizi buldu yoksa siz mi edebiyatsız yaşamayacağınızı delikanlılık vaktinizde anlayarak hayatınızı bu işlere verdiniz?

Rüstem Aziz: Enteresan bir soru! Sanırım, bu iş biraz karşılıklı oldu. Kıymetli olan, buluşmuş olmamız. Edebiyatsız yaşayamam üzere bir önceliğim olmadı. 1960’lı yıllarda ve 70’li yılların başlarında, yani liseli ve üniversiteli yıllarımda, çok sarsıcı olaylar karşısında hislerimi şiire dökmek bir tıp alışkanlık oldu benim için. Buna fazla bir değer de vermiyordum. Adeta içim rahatlıyordu. Makûs durumlara reaksiyonumu bu biçimde de söz etmiş oluyordum. Öylece not defterimde duruyordu o minik, iki, üç dörtlükten ibaret şiirlerim. Yeri gelmişken şunu belirteyim: Edebiyata ilgim ile şiir yahut hikaye yazmam ortasındaki fark şuydu ki, edebiyat, yani bir bakıma kitaplar, sülalemizin, ailemizin bir nevi hazinesiydi. Çok kitap okunurdu yakın ve uzak etrafımda. Bulgar klasiklerinin, Rus klasiklerinin en önemli yapıtları vardı kitaplığımızda. Babamın Fransızca hayli kitabı vardı. Kaldı ki, orta öğrenimimi Türk okulunda geçirmiş olmamın bir önceliği, Türk edebiyatını tanımaya başlamış olmamdı.

Edebiyata ilgim, bilgimin, hayat deneyimimin artmasıyla at başı gitti. Bilhassa Almanyalı yıllarımda şiire daha ehemmiyet vermeye başladım. Dediğim üzere, not defterimde birikiyorlardı. Merhum ablam ziyaretime geldiğinde onları bir hoş kopyalamış ve Bulgaristan’a döndüğünde Sofya’da Naci Ferhadov’a teslim etmiş. O da Yeni Hayat mecmuasında sorumlu misyonlu olarak mecmuada yayınlamaya başlamış. Benim pek haberim olmadan, Nazım’ın bir sözünü hatırlatırcasına, ben en büyük şair olmuştum mahallemizde!

Yeniçağ: Edebi hayatınızda Nazım Hikmet`in müstesna yerinin olduğunu biliyoruz. Nazım`ın yapıtlarının toplandığı sekiz ciltliği 1970-80`li yıllarda Sofya`da Türkçe basılırken Yapı ve kredi yayınları Türkiye`de birkaç sene evvel basabildi .Herşeye karşın Sofya baskısı günümüze kadar en üst seviyedeki değerini koruyor. Sizin görüşünüz?

Rüstem Aziz: Türk olarak Bulgaristan doğumlu olup, orada eğitim görmüş, üstelik Türk okullarında okumuş olup da, Nazım Hikmet’in edebiyatı ve hayat serüveninden etkilenmiş olmayan birine ben şahsen rastlamadım. Işıklar içinde yatsın, Kırcaali Türk Rodop okulunda bir edebiyat öğretmenimiz vardı Durgut bey, Nazım’ın beş şiirini ezbere okuyamayan öğrencileri birden fazla sefer dersten kovuyor, öğrenin o denli gelin diyordu. Vakitle Nazım Hikmet’in, Sabahattin Ali’nin yapıtlarını bizlere çok yeterli öğretmiş, bizlerin somut hayatla bağlarımızı bu eserler temelinde güçlendirmeye çalışmıştı. Nazım Hikmet’in toplu yapıtlarının 8 cilt formunda Bulgaristan’da basılmış olması, bizler için olağanüstü bir olguydu. Bu ciltleri ben lakin Almanya’da, o zamanki Doğu Almanya’da Türk edebiyatının isimlerinden Fahri Erdinç ve Ziya Yamaç’ın yardımıyla edindim. Böylelikle kıymet biçilmez bir hazineye kavuşmuş oldum. Memleketimden İnsan Görünümleri yapıtını kaz defa okuduğumu hatırlamıyorum bile. O vakitler, günün birinde İstanbul’da 8 cildi N. Hikmet vakfına bırakacağım,Nazım’ın Laypsig’de kaldığı yıllarnda çalışma odasında oturduğu koltuğu da yeniden yıllar sonra ve tekrar İstanbul’daki Nazım vakfına bırakacağım aklımın ucundan bile geçmezdi. Böylesine büyük bir kıymetin, insanlığa malolmuş bir dev şairin yapıtlarının lakin birkaç sene evvel yayınmış olması, elbette üzücü bir olguydu. Lakin birebir vakitte kaçınılmaz bir olguydu. Daha sonraki yıllarda Nazım’ın kimi yeni yapıtları meydana çıkarıldı. Mahpuslarda yazdığı binlerce satırlık yapıtlarının, değişik vesilelerle “güme gittiği” kakıldığı, yokedildiği de biliniyor.

Yeniçağ: Bulgaristan`ın Türk bölgelerinde hem edebi ortamın gelişmesi ve hem de Türk lisanındaki eğitime ilginin artması için Nazım Hikmet`in değerli rolünün olduğunu biliyoruz. Siz küçük yaşta Nazım`ı tanıdınız, Moskova`da daima mezarını ziyaret ettiniz.Neler söylemek isterdiniz?

Rüstem Aziz: Düzgün ki hatırlattınız! Küçük yaşta Nazım’ı görmüş, tanımış olmak varmış halbuki yazgımda. Bu anım onun 1951 Bulgaristan gezisiyle, bu ortada Kırcaali ziyaretiyle ilgili. 1951 yılı Bulgaristan Türkleri için bu bakımdan çok özel bir yıl. Yıllar uzunluğu Çankırı ve Bursa hapishanelerinde kaldıktan sonra mevt orucuna yatan ve dünya çapında yürütülün kampanya sonucunda özgür bırakılan Nazım Hikmet, tıpkı yıl o zamanki Bulgaristan Komünist Partisi idaresinin daveti üzerine, gidip yerleştiği Moskova’dan trenle bir sabahın erken saatlerinde Rusçuk garında Bulgaristan toprağına ayak basmış. Gar ve etrafı mahşer yeri olmuştur. Büyük bir sevgi ve heyecanla karşılanmış. Sonra ülke gezisi başlamış. Deliorman, Dobruca, Trakya… ve Rodoplar’ın tacı Kırcaali ziyareti.

O vakitler lakin yedi yaşında ve birinci sınıf öğrencisiyim. Buna karşın o ziyaret günü belleğime öylesine yer etmiş ki, sekseni aşmış ömrüm boyunca hiç unutmadım. Aile içi konuşmalarımızda, toplumsal etrafımdaki sohbetlerimizde sık sık Nazım Hikmet’ten ve onun Bulgaristan’a yaptığı birinci ziyaretten kelam edilmiş olması, anılarımı canlı tutmuş olsa gerek.

Nazım Hikmet’in Kırcaali’de karşılanması başka bölgelerdekilerin boyutunu ziyadesiyle aşmıştı. Daha sonraları otuz bin kişi olduğunu öğrendiğim o kalabalık, kentin merkez meydanını, etraftaki sokakları, bahçeleri doldurmuştu. Etraf ilçe ve köylerden halk kente akın etmişti. Şairin meydana indiği an yüzlerce beyaz güvercin uçurulup semalara yükselmişti. Şair sevinç gözyaşlarını tutamamış, kürsüye çıkıp, içten bir konuşma yapmıştı. Daha sonraları basında gördüğüm üzere, şunları söylemiş:

“Kardeşlerim! Davetiniz ve bu süper karşılama için hepinize teşekkür ederim. Kurtuluşumun mücahitleri olan sizlerin ortasına hür olarak gelebildiğim için çok bahtiyarım. Bulgaristan’da bir haftadan beri dolaşıyorum. Kalbinizin ateşiyle kurduğunuz yeni hayat beni çocuklar üzere sevindiriyor…”

Kırcaali’de ve Türk Pedagoji Okulu’nu barındıran ve Medrese diye bilinen yapının bahçesinde Nazım Hikmet kendisini memnun eden bir sürprizle karşılaşıyor. Çiçek demetleriyle kızlar, güler yüzlü çocuk ve öğretmenler etrafını sarıyor. Biraz sonra bir küme öğrenci Nazım’ın şiirlerini okuyor.

O dönem Kırcaali Parti idaresinin başında Jivko Jivkov var. O da kürsüye gelip Nazım’ı memnun eden bir haberi bildiriyor. “Kırcaali’de bir sokağa Nazım Hikmet ismi verilmiştir” diyor. Nazım Hikmet bu habere hakikaten çok sevindiğini şu kelamlarıyla söz ediyor: “Bu sokaktan geçenlerin bahtiyar olmaları ve dünyada hiçbir sokağın bomba ve mermilerle harap olmaması için bütün hayatımı barış davasına hasredeceğim!”

Nazım Hikmet Bulgaristan’a 1957 yılında da geldi. Ve yeniden halkımız tarafından sevgi ve hürmetle karşılandı.

Yeniçağ: Bulunduğunuz kentte, Varna’da Türk Kültür Derneği`ne, Sabahattin Ali Halk Kültürevi’ne önderlik ediyorsunuz. Türk lisanındaki edebiyatı daha da zenginleştirmenin önünde rastgele pürüz var mı? Yeni nesillerin bu işlere görsterdiği ilgi memnuniyet verici midir?

Rüstem Aziz: Kelamını ettiğiniz iki dernek ve çalışmaları, hayatımın en pahalı yapıtı. Niçin mi? Zira Ülkede rejim değiştikten sonra yapılan kimi reformlardan yararlanma fırsatını yakalayıp, 1993’de Varna Türk Kültür Derneği’nin kurucu heyet başkanlığını yaparak resmi tescilini mahkeme kararıyla yaptırmış oldum. Bulgaristan’da birinci defa, başında Türk kelamının bulunduğu bir kültür ocağı, bir dernek böylelikle kurulmuş oldu. 6 yıl başkanlığını yürüttüm. Halihazırda derneğin genel sekreterliiğini üstlenmiş bulunuyorum. Akabinde, 1962’de yasaklanıp kapatılan Sabahattin Ali Halk Kültürevi’nin yine mahkeme kararıyla tescilini yaptırıp faaliyete geçmesini sağladım. Elbette ki, bunları tek başıma yapmadım. Örneğin, Halk Kültürevi’nin tescili için 150 kişinin şahsî datalarını ve kimlik numaralarını alıp, ilgili tutanağı imzalatmak gerekti. Daha sonraları üye sayımız bu sayıları aştı elbette. Türk lisanındaki edebiyatı daha da zenginleştirmenin önünde rastgele bir mahzur var mı, diyorsunuz. Var elbette. O denli var ki, anlatmaya başlarsam söyleşinin vakti yetmez. Bir edebiyatın gelişmesi için, genç nesillerin yetişip ustaların akabinde yürümesi, kendisini geliştirmesi gerekiyor. Bu da en başta anadilinde tahsil gerektiriyor. Bulgaristan`da Türkçe anadilinde öğretim Anayasaya nazaran var, gerçek manada yok. Birkaç ipucu vereylim: Türkçe seçmeli ders, lakin en az 15 çocuğun ana babası müdür beyefendiye dilekçeyle başvuracak. Müdür bey hem kabul edebilir, hem etmeyebilir. Bütçem yetersiz der, boş sınıf odam yok der. Kabul etse bile, Türkçe dersi bütün başka derslerden sonra okuluyor. Destler öylesine az ki, öğretmen bulunsa bile, verdiği derslere nazaran alacağı maaşla geçinmesi çok sıkıntı.

Yeniçağ: Bulgaristan`da Türkçe kitap yayını, dağıtımı edebi gelişmeleri ne ölçüde destekliyor?

Rüstem Aziz: Türkçe kitap yayını, dağıtımı edebi gelişmeleri yakından etkiliyor elbette. Bizde Türkçe kitap bastırmak, yayınlamak, dağıtmak güç zanaat. Hem de çok güç. Bulgaristan Avrupa Birliği’nin en yoksul ülkesi. Düşüne biliyor musunuz, bir buçuk milyon vatandaşı Batı Avrupa’ya, Amerikaya gurbete gitmiş bir ülke kelam konusu. Derneklerimizin, kültür ocaklarımızın en önemli iki sorunu var tahsil sıkıntısının dışında. Biri mali sorum, başkası yer sorunu. Kelamını edince aklıma geldi: Şu günlerde okudum bir yerde. Batı Avrupanın bilmem hangi ülkesinden Bulgaristana dönmüş Türk asıllı bir vatandaş, bir kilise kurdurtmuş, iki adedinin de tamirini, onarımını sağlamış. İşte o denli birinin çıkıp, filanca kültür derneğimize yer kirası, kitaplığın zenginleştirilmesi için şu kadar takviye sağladığını görmedim 30 yılı aşkın bir müddettir dernekçilik yapan biri olarak. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığının TEDA projesi dahilinde Türk edebiyatından oldukça eser çevrilip basıldı Bulgaristan’da, fakat bunlar Bulgarcaya çeviriydi. Elbette ki Türk edebiyatına ilgiyi artırdı. Lakin bu Türkçe kitapların yerini alamaz.

RÜSTEM AZİZ KİMDİR?

25 Eylül 1944 Kırcaali – Bulgaristan doğumludur. 1987’den beri Varna’da oturmaktadır. Varna Türk Kültür Derneği Kurucu Genel Sekreteri, Sabahattin Ali Halk Kültürevi Kurucu Lideri, Deliorman Edebiyat Derneği Yönetim Kurulu üyesi, Bulgaristan Gazeteciler Birliği üyesi ve Antalya merkezli Avrasya Sanat Kültür Edebiyat ve Bilim Federasyonu (ASKEF) Bulgaristan temsilcisidir. Moskova Üniversitesi İdeoloji Kısmı ve Sofya Üniversitesi Türkoloji Kısmı mezunudur. Uzun yıllar Almanya’da öğretim üyeliği, Bulgaristan’a dönüşünden sonra Radyo Televizyon Kurumu Varna Baş Editör Muavinliği ve Yabancı Diller Servisi Müdürlüğü yapmıştır. Daha sonraki yıllarda, sahibi bulunduğu Karakurt Çeviri Bürosu’nu yönetmiştir. Bunun akabinde uzun yıllar T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın TEDA Projesi dahilinde roman çevirileri ve Türkiye Toplumsal Tarih Araştırma Vakfı’na arşiv doküman çevirileri yapmış, bu çeviriler temelinde değişik bahislerde 37 kitap basılmıştır. Türkçe, Bulgarca, Rusça, Almanca ve Fransızca kitap çevirileri ve tarih bahisli derlemeleri kitap piyasalarındadır. Edebi çeviri kitaplarının sayısı 50’yi aşmıştır. Bu çalışmalarının yanı sıra, mahkeme, savcılık, emniyet ve gümrük üzere kurumlarda Bulgaristan Dışişleri Bakanlığı Konsolosluk Müdürlüğü’nün verdiği özel lisansla çevirmenlik ve uzmanlık yapmaktadır. Edebiyat alanındaki çalışmaları 1967’de başlamıştır. Elbette Bir Gün, Bir Kapı Açılsa ve Rüzgarım Ben başlıklı üç şiir kitabı ile üç derleme kitabı vardır. Birçok edebiyat mecmualarında şiir, hikaye ve denemeleri yayınlanmakta, antolojilerde yer almaktadır. Birçok milletlerarası edebiyat ve çevirmenlik forum ve aktifliklerine katılmıştır.