Bozkurt-Lotus Davası 99 yaşında: Genç Cumhuriyetin hukuk zaferi
2 Ağustos 1926 gecesi, Midilli açıklarında Türk kömür gemisi Bozkurt ile Fransız bandıralı Lotus çarpıştı. 3 Ağustos 1926 tarihli TBMM Zabıt Ceridesi’ne nazaran Bozkurt batarken 8 Türk denizcisi hayatını kaybetti. Kazadan sağ kurtulanlar İstanbul’a ulaştığında, şimdi üç yaşındaki Türkiye Cumhuriyeti’nin tam bağımsızlık tezi, Batı’nın alışkanlıklarıyla birinci sefer hukuk tabanında çarpışacaktı.
İstanbul Ağır Ceza Mahkemesi, Fransız kaptan Demons ve Türk kaptan Hasan Bey’i ihmalkârlıkla suçlayarak tutukladı. 4 Ekim 1926 tarihli Hakimiyet-i Ulusala gazetesinden öğrendiğimize nazaran Demons 80 gün, Hasan Bey 4 ay mahpusa mahkûm edildi. Bu karar, Fransa Dışişleri Bakanlığı’nın 25 Eylül 1926 tarihli resmî notasında yazanlar ise Genç Türkiye’de bütün gündemi değiştirdi:
Açık denizlerde bir Fransız vatandaşını yargılama hakkınız yoktur! Kaptan derhal özgür bırakılmalıdır!
Dönemin Adliye Vekili Mahmut Esat Bey, Cumhuriyet gazetesinin 9 Ekim 1926 nüshasında yayımlanan anılarında belirttiği üzere Atatürk’e şu tarihî teklifi yaptı:
Paşam, problemin hakikatini bütün dünya görsün diye Lahey Memleketler arası Daimî Adalet Divanı’na gidelim. Şayet kaybedersem memlekete dönmem. Ancak biliyorum ki kazanacağız.
Yine Mahmut Esat Bey’den öğrendiğimize nazaran Atatürk’ün yanıtı şöyle oldu:
“Güle güle git. Kazanacağına inanıyorum. Kazanmasan da bu vatan senin yüzünü kara çıkarmaz.”
Lahey’deki duruşmalarda Mahmut Esat Bey, Lozan Antlaşması’nın 28. Unsuru’nu ve Türk Ceza Kanunu’nun 6. unsurunu kanıt göstererek savunmasını yaptı. Fransız temsilci Basdevant’ın “Açık denizlerde yalnızca bayrak devleti yargılayabilir” savına, Milletlerarası Daimî Adalet Divanı tutanaklarında kayıtlı olan şu yanıtı verdi:
Uluslararası hukukta bir devletin yargı yetkisini sınırlayan yazılı kural yoktur. Türkiye, hâkim bir devlet olarak hakkını kullanmıştır!
Oldukça gergin geçen duruşmaların sonunda karar verildi. 7 Eylül 1927’de açıklanan karar, Divan’ın resmî raporunda “Başkan Huber’in belirleyici oyuyla Türkiye lehine” formunda kaydedildi. Gerekçeli karar dünya hukuk tarihine “Lotus Prensibi” olarak geçti. Genç Türkiye’nin memleketler arası hukuk zaferi sonrası ortaya çıkan kelam konusu prensibin en yalın açıklaması ise şu oldu:
Suçun sonuçları diğer bir devletin gemisinde hissediliyorsa, o devlet de yargılama hakkına sahiptir.
Karar tüm yurtta bayram havası yaşattı. 10 Eylül 1927 tarihli Hakimiyet-i Ulusala manşeti “Davayı Kazandık!” diye duyururken, Fransız Le Temps gazetesinin 8 Eylül 1927 nüshası “Türk Hukuk Zaferi” manşetiyle çıktı.
Fransız hükümeti Lahey’de verilen kararı tanıdığını ilan etti. Bu zafer, Lozan’la kâğıt üzerinde kaldırılan kapitülasyonların da fiilen sonu oldu.
Davanın kazanılmasında canını dişine takarak verdiği uğraştan zaferle çıkan Mahmut Esat Bey, 1934 yılında şahsen Atatürk tarafından “Bozkurt” soyadını aldı.
Lotus Prensibi, siber hatalardan etraf felaketlerine kadar hudut ötesi tesir yaratan tüm davalarda hâlâ referans alınmaya devam ediyor. Tahminen de daha değerlisi bugünlerde Doğu Akdeniz’deki hak arayışımız, 1926’nın şafağında, karanlık sularda parıldayan bu irade ile taraf buluyor.
