Beden dili kültüre göre değişir mi? Bilimsel çalışmalar ne diyor?
Beden lisanı, beşerler ortasındaki en eski ve en güçlü bağlantı biçimlerinden biri. Her gün, farkında olmadan ya da bazen şuurlu olarak kullandığımız vücut lisanımız, hislerimizi, niyetlerimizi ve niyetlerimizi diğerlerine aktarır. Fakat, bu güçlü bağlantı aracının kozmik olup olmadığı sorusu, hala bilim dünyasında tartışılmakta.
BEDEN LİSANI VE EVRENSELLİK: NEREDE BAŞLAR, NEREDE BİTER?
Beden lisanı, büyük ölçüde evrimsel olarak gelişmiş bir irtibat biçimi. Beşerler, temel duygusal durumlarını (sevinç, dehşet, öfke, şaşkınlık, tiksinme, üzüntü) belli yüz tabirleri ve bedensel hareketlerle söz eder.
Psikolog ve sinirbilimci Paul Ekman, yaptığı araştırmalarla vücut lisanının kimi sözlerinin kozmik olduğunu ortaya koydu.
Ekman, bilhassa altı temel hissin – memnunluk, endişe, öfke, hüzün, tiksinme ve şaşkınlık – tüm kültürlerde misal biçimlerde söz edildiğini savunuyor.
Ekman’a nazaran, bu hislerin kozmik olduğunu ve yüz tabirleriyle dünya çapında benzeri halde dışa vurulduğunu gösterdi.
Ekman, “Yüz sözü, duygusal sözlerin evrimsel temeliyle irtibatlıdır ve muhakkak temel hisler kozmik olarak insan yüzünde söz edilir” dedi.
Örneğin, gülümsemek dünya çapında memnunluk ile ilişkilendirilen bir söz olarak kabul edilir.
KÜLTÜREL FARKLILIKLAR: VÜCUT LİSANININ SINIRSIZLIĞI
Ancak, vücut lisanının üniversalliği konusunda yapılan araştırmalar, kültürlerin değerli bir rol oynadığını da gösterdi.
Toplumsal davranışlar ve vücut lisanı üzerine çalışmış bir antropolog olan Dr. Adam Kendon, ve “Beden lisanının büyük bir kısmı kültürel olarak öğrenilen bir şeydir” diyerek, vücut lisanının kültürler ortasında farklılıklar gösterdiğine dikkat çekti.
Örneğin, bir kültürde saygıyı gösteren başını eğme hareketi, öbür bir kültürde alçakgönüllülüğü yahut itaatkarlığı simgeleyebilir.
Dr. Ray Birdwhistell, vücut lisanı üzerine kıymetli bir çalışmaya imza atan bir öbür araştırmacı.
Birdwhistell’in “Kinesik” ismini verdiği bir kavramı vardır, bu da vücut hareketlerinin bağlantıdaki rolünü söz eder. Birdwhistell, vücut lisanının, kültürler ortasında çok bariz farklılıklar gösterdiğini ve bir hareketin bir kültürde mana taşımasıyla öteki bir kültürde büsbütün farklı bir mana taşıyabileceğini vurguladı.
Örneğin, göz teması birtakım kültürlerde hürmet ve dürüstlük belirtisi iken, diğer bir kültürde göz teması, agresyon ve saygısızlık olarak algılanabilir.
BEDEN LİSANI: DOĞAL VE KÜLTÜREL ETKİLEŞİM
Beden lisanının hem üniversal hem de kültürel istikametleri ortasındaki etkileşim, toplumsal psikologlar ve kültürel araştırmacılar tarafından geniş bir formda incelendi.
Dr. David Matsumoto, kültürel farklılıklar ve üniversal duygusal sözler üzerine birçok çalışma yaptı.
Matsumoto’nun araştırmaları, insan yüzünün evrimsel olarak hisleri tabir etmek için gelişmiş olsa da, kültürlerin, bu sözleri nasıl algıladığını ve kullandığını şekillendirdiğini gösterdi.
Matsumoto, “Beden lisanı, her ne kadar evrimsel olarak belli duygusal tabirlerle ilişkili olsa da, kültürlerin bu sözleri nasıl yorumladığı çok farklıdır. Bu, bağlantının anlaşılabilirliğini zorlaştırabilir” diyerek, kozmik vücut lisanı tabirlerinin kültürlerin tesiriyle ne kadar değişebileceğini açıkladı.
BEDEN LİSANI VE İRTİBAT: KÜLTÜRLER ORTASI ANLAŞMAZLIKLAR
Beden lisanı, bazen yanlış anlaşılmalara ve kültürler ortası irtibat sorunlarına yol açabilir.
Örneğin, Batı kültürlerinde yaygın olan “ok” işareti, yani baş parmağı ve işaret parmağını birleştirerek yapılan daire hareketi, birtakım kültürlerde küfür olarak algılanabilir.
Dr. Geert Hofstede, kültürel boyutlar teorisiyle tanınan bir öbür uzman ve Hofstede’nin araştırmaları, farklı kültürlerdeki pahaların ve normların vücut lisanını nasıl şekillendirdiğini anlamamıza yardımcı olur.
Hofstede’nin kültürel boyutlar teorisine nazaran, kültürlerarası bağlantıda en besbelli farklardan biri, güç arası ve toplumsal statü anlayışı. Birtakım kültürlerde, beden lisanının güçlü bir hürmet sözü olarak kullanılması beklenirken, başkalarında direkt irtibat ve vücut lisanı manaları değişken olabilir. Bu çeşit kültürel farklılıklar, bağlantıda yanlış anlamaları ve çatışmaları tetikleyebilir.
EVRENSELLİK VE KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK ORTASINDA BİR DENGE
Beden lisanı kozmik ve kültüre mahsus ögeleri bir ortada barındıran karmaşık bir irtibat aracı.
Temel hislerin üniversal sözü ve yüz tabirleri ile ilgili olarak birçok araştırma, vücut lisanının birtakım taraflarının dünya çapında benzeri olduğunu gösterse de, kültürlerin tesiriyle bu lisanın nasıl algılandığı ve kullanıldığı büyük farklılıklar gösterebilir.
Dr. Ekman ve Dr. Matsumoto gibi uzmanlar, vücut lisanının kozmik duygusal sözleri yansıttığını lakin kültürlerin de bu tabirlerin manasını etkilediğini vurguladı.
Kültürlerarası irtibatta vücut lisanı, yalnızca evrimsel değil, birebir vakitte sosyo-kültürel bir olgudur ve insanlığın irtibat repertuarının zenginliğini gözler önüne serdi.
İnsanlar, hem kozmik hem de kültürel vücut lisanı göstergelerini anlayarak, daha sağlıklı ve tesirli bir irtibat kurabilirler.
