Beyni ele geçiren gıdalar ortaya çıktı! Uzmanlar uyardı

Günlük hayatın koşuşturmasında sıkça başvurulan bu besinler, yalnızca mideyi değil, beyni de tehdit ediyor.

Aşırı işlenmiş besinlerin (ultra-processed foods) beyin işlevleri üzerindeki yıkıcı tesirleri, bilim dünyasında kaygı oluşturdu. Son araştırmalar, bu besinlerin bağımlılık yapan özelliklerinin gençlerde daha bariz olduğunu ve bilişsel gerilemeyi hızlandırdığını gösterdi.

Uzmanlar, bilhassa çocuk ve ergenlerin bu besinlerden uzak durması gerektiği konusunda uyardı.

DOPAMİN TUZAĞI: BAĞIMLILIK NASIL OLUŞUYOR?

Imperial College London tarafından yayımlanan bir araştırmaya nazaran, İngiltere’de çocukların tükettiği kalorilerin %60’ı çok işlenmiş besinlerden geliyor; bu oran kimi çocuklarda %78’e kadar çıkıyor. Bu besinler, yüksek şeker ve yağ içeriğiyle beyinde dopamin salınımını tetikledi.

ABD Ulusal Bağımlılık Enstitüsü Yöneticisi Dr. Nora Volkow, bu durumu evrimsel bir perspektifle açıklıadı:

“Yiyecek kıtlığının olduğu devirlerde, yüksek kalorili besinler hayatta kalmak için kritik değerdeydi. Lakin bugün, bu besinlerin kolay erişilebilirliği beyni adeta bir ödül döngüsüne hapsediyor.”

Dopamin, haz hissiyle ilişkilendirilen bir nörotransmitter. Lakin Dr. Douglas Lisle, dopaminin daima tetiklenmesiyle tesirinin zayıfladığını ve birebir hazzı elde etmek için daha fazla besine muhtaçlık duyulduğunu belirterek, “Bu, bir uyuşturucu bağımlısının beyninde görülen sisteme benziyor” dedi.

İngiltere’de Dr. Chris van Tulleken’in bir ay boyunca %80 oranında çok işlenmiş besin tükettiği deney, bu tesirleri çarpıcı biçimde ortaya koydu.

Beyin taramaları, ödül bölgeleriyle otomatik davranışları yönlendiren alanlar ortasında yeni temaslar oluştuğunu gösterdi; bu, sigara yahut alkol bağımlılarında görülen bir reaksiyonla benzerlik taşıyor.

BİLİŞSEL GERİLEME VE KRONİK HASTALIK RİSKİ

Aşırı işlenmiş besinlerin yalnızca bağımlılık yaratmakla kalmadığı, birebir vakitte bilişsel işlevleri da tehdit ettiği bilimsel çalışmalarla kanıtlandı.

Alzheimer Derneği Milletlerarası Konferansı’nda sunulan bir araştırma, Brezilya’da 10 bin kişi üzerinde yapılan 10 yıllık bir takip çalışmasının sonuçlarını paylaştı. Bulgular, günlük kalori alımının %20’sinden fazlasını bu besinlerden alan bireylerde, bilişsel gerileme oranının %28 daha süratli olduğunu ortaya koydu.

Harvard Tıp Fakültesi’nden nörolog Prof. Rudy Tanzi, bu sonuçların “doğru beslenmenin beyin sıhhatini muhafaza ve yaşlılıkta nörolojik hastalık riskini azaltma konusundaki kritik rolünü” vurguladığını tabir ediyor. Bu besinlerin içerdiği yüksek sodyum, trans yağlar ve şeker, yalnızca beyin sıhhatini değil, genel sıhhati da riske atıyor.

British Medical Journal’da yayımlanan bir çalışma, ultra işlenmiş besin tüketiminin kolorektal kanser riskini %30 artırdığını ve kardiyovasküler hastalıklarla temaslı olduğunu gösterdi. Ayrıyeten, bu besinlerin bağırsak mikrobiyotasını bozarak iltihaplanmayı tetiklediği ve bu durumun depresyon ile anksiyete üzere ruh sıhhati meselelerini kötüleştirdiği belirtiliyor.

GENÇLER DAHA BÜYÜK RİSK ALTINDA

Araştırmalar, ergenlik devrindeki bireylerin bu besinlere karşı daha savunmasız olduğunu ortaya koydu. Beynin risk kıymetlendirme ve davranış denetimiyle ilgili bölgeleri yaklaşık 25 yaşına kadar gelişimini sürdürüyor. Bu periyotta dopamin düzeylerinin yüksek olması, gençleri “ödüllendirici” besinlere daha yatkın hale getirdi.

UNICEF beslenme uzmanı Dr. Claire Johnson, “Çocuklukta oluşan yeme alışkanlıkları yetişkinlikte de devam ediyor. Bu nedenle erken yaşta sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazandırmak kritik ehemmiyet taşıyor” dedi.

UZMANLARDAN TAHLİL ÖNERİLERİ

Uzmanlar, çok işlenmiş besinlerin tüketimini azaltmak için pratik teklifler sundu.

Tufts Üniversitesi’nden kardiyolog Prof. Dariush Mozaffarian, “Kalori saymak yerine, taze meyve, zerzevat, tam tahıllar ve yağsız proteinlere odaklanın” tavsiyesinde bulundu. Ayrıyeten, lif açısından güçlü besinlerin bağırsak sıhhatini destekleyerek beyin işlevlerini koruduğu belirtildi.

Harvard Tıp Fakültesi’nin bağırsak-beyin ekseni üzerine yaptığı çalışmalar, yoğurt, somon ve ceviz üzere besinlerin ruh halini güzelleştiren “psikobiyotik” bakterileri desteklediğini gösterdi.

Dr. van Tulleken, ferdî gayretlerin yanı sıra sistemsel değişikliklere de gereksinim olduğunu vurguladı:

“Gıda sanayisi, bu eserleri ucuz ve erişilebilir kılıyor. Hükümetlerin, sağlıklı besinleri teşvik eden siyasetler geliştirmesi gerekiyor.”

BİLİNÇLİ BESLENME ŞART

Aşırı işlenmiş besinler, çağdaş ömrün pratik tahlilleri üzere görünse de, beyin sıhhati ve genel sıhhat üzerinde önemli tehditler oluşturdu.

Bilimsel araştırmalar, bu besinlerin bağımlılık oluşturucu tesirlerinin yanı sıra bilişsel gerileme, obezite, kanser ve kalp hastalıkları riskini artırdığını açıkça ortaya koydu.

Uzmanlar, taze ve doğal besinlere yönelmenin, hem ferdi hem de toplumsal sıhhat için en tesirli tahlil olduğunu vurguladı. Sofranızdaki seçimler, yalnızca midenizi değil, beyninizi de şekillendirdi.