Çocuklarda şeker alarm veriyor! Uzmanlardan diyabet uyarıları
Son bilimsel araştırmalar, Tip 1 diyabet ve Tip 2 diyabetin artık yalnızca yetişkinleri değil, çocukları ve ergenleri de giderek daha fazla etkilediğini ortaya koydu.
ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri (CDC) tarafından yayınlanan Ulusal Diyabet İstatistikleri Raporu’na nazaran, 2024 prestijiyle ABD’de 20 yaş altındaki 283 bin çocuk ve ergenden 244 bini Tip 1 diyabet, kalanlar ise Tip 2 diyabet tanısı almış durumda. Bu oranlar, son 20 yılda dramatik bir yükselişi işaret ediyor; Tip 2 diyabetin çocuklardaki insidansı (yeni hadise oranı) 2002-2018 ortasında yıllık yüzde 4,8 artmış. Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) dataları de global tabloyu doğruladı.
Yetişkinlerde diyabet oranı yüzde 7’den yüzde 14’e fırlamış, düşük ve orta gelirli ülkelerde ise bu artış dört katına ulaştı.
Uzmanlar, çocukluk diyabeti salgınının obezite, hareketsizlik ve sıhhatsiz beslenme üzere çevresel faktörlerden kaynaklandığını vurguladı.
CDC’nin SEARCH for Diabetes in Youth çalışması, 2002-2018 bilgilerini tahlil ederek çocukluk diyabeti trendlerini incelemiş. Araştırmaya nazaran, Tip 1 diyabet insidansı 20 yaş altındakilerde yıllık yüzde 1,8-2 artarken, Tip 2 diyabet ergenlerde (10-19 yaş) yıllık yüzde 4,8’lik bir artış gösterdi. Bu çalışma, Asyalı/Pasifik Adalı, Hispanik ve Siyah çocuklarda en yüksek artışları rapor etmiş; örneğin Hispanik gençlerde Tip 1 diyabet insidansı yıllık yüzde 4,2 yükseldi.
Benzer halde, Amerikan Diyabet Derneği’nin (ADA) 2023 dataları, Tip 2 diyabetin çocuklardaki prevalansının (görülme oranı) 2001’de binde 0,34’ten 2017’de binde 0,67’ye çıktığını belirtti. Bu artış, bilhassa Siyah çocuklarda yüzde 7,1’lik bir yıllık değişimle en besbelli hale geldi.
Gelecek projeksiyonları daha da tasa verici. CDC’nin 2023 Diabetes Deva mecmuasında yayınlanan modellemesi, Tip 2 diyabetin çocuklardaki hadiselerinin sabit insidans senaryosunda 2060’a kadar yüzde 70 artacağını, artan insidans durumunda ise yüzde 700’e ulaşacağını öngördü. Bu, 2017’deki 29 bin hadisenin 2060’ta 220 bine çıkması manasına geldi.
WHO’nun Global Diyabet Raporu da global ölçekte 589 milyon yetişkin diyabetli bireyin 2050’de 853 milyona ulaşacağını iddia ediyor; çocukluk vakalarının da bu trende paralel olarak yükseleceği belirtiliyor. Araştırmacılar, bu projeksiyonların obezite salgını ve annede diyabet hikayesinin çocuklardaki riski artırmasıyla temaslı olduğunu vurguladı.
Örneğin, yapılan bir çalışma, pandemi sırasında çocuklarda beden kitle indeksi (VKİ) artışının iki katına çıktığını ve bunun Tip 2 diyabet riskini tetiklediğini gösterdi.
UZMAN GÖRÜŞLERİ: ACİL MÜDAHALE ZAMANI
Pediatrik endokrinoloji alanında önde gelen isimlerden Dr. Francine Kaufman, Children’s Hospital Los Angeles’ta diyabet kliniğinin eski yöneticisi ve ADA’nın eski başkanı olarak, çocukluk diyabeti salgınının “önlenebilir bir felaket” olduğunu belirtti. Kaufman’ın yayınlanan “Diabesity” kitabında vurguladığı üzere, obezite ve diyabetin birleşimi (diabesity), çocuklarda Tip 2 diyabeti tetikliyor; 1990’larda az görülen bu hastalık, son 30 yılda on kat arttırarak, “Çocukluk obezitesi, Tip 2 diyabetin en büyük tetikleyicisi; hareketsiz ömür ve işlenmiş besinler bu salgını körüklüyor. Çabucak harekete geçmezsek, bir jenerasyonun geleceğini riske atacağız” dedi.
Stanford Üniversitesi’nden Prof. Dr. David Maahs, Tip 1 diyabet araştırmalarında uzmanlaşmış bir pediatrik endokrinolog olarak, “Çocuklarda Tip 1 diyabet insidansı yıllık yüzde 2-5 artıyor; genetik yatkınlık ve çevresel tetikleyiciler rol oynuyor. Erken tarama ve hayat üslubu değişiklikleri ile bu artışı yavaşlatabiliriz” diye uyardı.
Maahs’ın liderliğindeki çalışmalar, Tip 1 diyabetin Avrupa’da en yüksek oranlarının (yüzde 39) Kuzey Avrupa’da görüldüğünü ve ABD’de de benzeri bir trendin devam ettiğini gösterdi.
Dr. Dana Dabelea, Colorado Üniversitesi’nden bir epidemiyolog ve SEARCH çalışmasının baş araştırmacılarından biri, “Azınlık kümelerindeki artış en çarpıcı; Siyah ve Hispanik çocuklarda Tip 2 diyabet insidansı yetişkinlerden bile süratli yükseliyor. Toplumsal belirleyiciler – yoksulluk, besin erişimi ve eğitim – bu eşitsizliği derinleştiriyor” dedi.
WHO Yöneticisi Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus da raporunda, “Diyabet salgını, obeziteyle birleşince düşük gelirli ülkelerde en yıkıcı hale geliyor; 2025’e kadar global gayelere ulaşmak için acil siyaset değişiklikleri şart” diye davette bulundu.
RİSK FAKTÖRLERİ VE KOMPLİKASYONLAR: NEDEN BU KADAR TEHLİKELİ?
Tip 1 diyabet, pankreasın insülin üretememesiyle otoimmün bir hastalıkken, Tip 2 diyabet bedenin insülin direnci geliştirmesiyle ortaya çıktı.
Çocuklarda Tip 2’nin artışı, obeziteyle direkt alakalı: CDC’ye nazaran, 2-19 yaş ortası çocuklarda obezite oranı yüzde 20’ye ulaşmış ve bu, Tip 2 riskini 10 kat artırdı.
Genetik faktörler de rol oynuyor; aile hikayesi olan çocuklarda risk yüzde 50 daha yüksek. Komplikasyonlar ise erken yaşta başlıyor: TODAY çalışması, Tip 2 diyabetli gençlerin yüzde 60’ında 13 yıl içinde mikrovasküler hasar (göz, böbrek sorunları) görüldüğünü rapor etti.
Uzun vadede kalp krizi, inme ve amputasyon riski artıyor; ADA bilgilerine nazaran, diyabetli bireylerin vefat riski yüzde 50 fazla.
ÖNLEME VE TEDAVİ: UMUT IŞIĞI
Uzmanlar, önlemenin anahtar olduğunu vurguladı. Dr. Kaufman, “Sağlıklı beslenme, sistemli idman ve okul programlarında fizikî aktiviteyi artırmak, Tip 2’yi geciktirebilir. Ailelerin rolü kritik; meskende şekerli içecekleri sınırlamak bile fark oluşturur” dedi. CDC’nin teklifleri ortasında erken tarama (A1C testi) ve hayat üslubu müdahaleleri var; bir modelleme, Tip 2 insidansını yıllık yüzde 2 azaltmanın 2060’a kadar hadiseleri yüzde 50 düşürebileceğini gösterdi.
Tedavide insülin pompaları ve daima glikoz monitörleri üzere teknolojiler umut vaat etti.
WHO’nun Global Diyabet Paktı, 2030’a kadar kapsama gayelerini belirlemiş; ABD’de ADA ve CDC’nin ortak çalışmaları, toplumsal belirleyicileri hedefleyerek eşitlikçi yaklaşımlar geliştirdi. Bu salgın, global bir kriz; lakin uzmanlar, siyaset değişiklikleri ve kişisel uğraşlarla denetim altına alınabileceğini söyledi. Erken müdahale, çocukluk diyabeti salgınının dönüm noktası olabilir.
