Röportaj: Dr. Mayis Alizade / Yeniçağ
Yeniçağ: Türkiye tarihinin en büyük sanat standını açmanızda İBB’nin büyük rolü oldu. Rus işadamı Tretyakov 1850’lerde kurduğu sanat galerisini 1892’de Moskova belediyesine devretmişti. Bugün Tretyakov galerisinin Moskova Belediyesi’ne yıllık maddi katkısı 200 milyon dolardır. İBB’nin sizinle başlattığı bu süreçte bu türlü bir ivmeyi yakalayabileceğinden ümitli misiniz?
Güneştekin: Kültür alanını şekillendiren ve yöneten aktörler ortasında lokal idareler sanata erişimi sağlama yeteneği en güçlü kamu mercisidir. İstanbul Büyük Kent Belediyesi son idare değişikliğinden sonra tüm kültür kurumlarıyla bu alanda hayli dengeli bir siyaset izlemeye başladı. Bunu çok ümit verici buluyorum. Alanın öteki aktörleriyle de iş birliği içinde kentte yaşayan ve üreten insanı odağına alan bir kültür siyaseti izliyorlar. Muhakkak merkezlerde toplanmayan, bütün çeperlere yayılan bir anlayışla kentin kültür haritasına ulaşılabilir yerler kazandırdılar. Müze Gazhane’den Çubuklu Silolara, Artİstanbul Feshane’den Yerebatan Sarnıcı’na kadar kültür sanat sahnesine kazandırılan tüm bu yerler kentin kültür ekosistemini güçlendiren bir öge. İBB Miras’ın onarım ve yine işlevlendirme çalışmalarıyla hayata geçirmiş olduğu Artİstanbul Feshane’de Tate Modern’le düzenledikleri stantla milletlerarası ölçekte bir stant tasarımı yapabileceklerini de gösterdiler. İstanbul’un global sanat sahnesindeki sesini daha da ortaya çıkaracak yapımlarına Kayıp Alfabe standı de dahil etmiş oldular. Geçtiğimiz birincisi yıl boyunca Güneştekin Arka Refinery ve İBB Miras gruplarının de dahil olduğu çok sayıda kıymetli kültür operatörünün çalışmasıyla standın hazırlık sürecini muvaffakiyetle tamamladık. Standın açık kalacağı mühlet boyunca tesir alanının giderek yayılacağını düşünüyorum.
Yeniçağ: Geçtiğimiz sene Salvador Dali’nin 120. doğum yılında sizinle yaptığım röportajda Dali’nin yaratıcılığının başından sonuna kadar kutsalının ekmek olduğunu söylemiştim. Sizin kutsalınız ne: alfabe mi, bavul mu, cızlavet mi?
Güneştekin: Benim için çağrıştırıcı olan o kadar çok obje var ki etrafımda birini seçemem lakin hepsinin ortaklaştığı ortamın hafıza olduğunu söyleyebilirim. Kullandığım her obje benim için son derece şahsî lakin sırf hislerimi ve öznel deneyimlerimi yansıtarak yüzeye çıkmıyorlar. Bavullarla yaptığım enstalasyonlar ve alfabeyi kullandığım heykeller için de birebir şeyi söyleyebilirim. Örneğin Hafıza Doruğu enstalasyonunda kullandığım lastik ayakkabı çocukluğumu çağrıştıran bir eşya, yokluk hissinin tabiri benim için. Ancak tıpkı vakitte Êzîdîler’in Şengal’de başlayan uzun sürgününü, Roboski’de yaşanan dehşeti, Soma’da yer altında kalan maden personellerini, Hrant Dink’in katledilişini ve insan üretimi bir afete dönüşen zelzelenin ömürleri nasıl apansız moloz haline getirdiğini, söz ediyor. Benim için her bir ayakkabı kesimi ile artık orada olmayan bir vücut ortasında direkt bir bağlantı var; her biri fonksiyonel bağlamının ötesine geçerek hafızayı somutlaştırıyor.
Yeniçağ: Sizinle Türkiye’nin milliyetçi cenahta sayılan Yeniçağ gazetesine yaptığım birinci röportajdan sonra o cenahtan bir kısım kıymetli insan arayarak bu çizgiyi sürdürmemi istemişti. Nasıl düşünüyorsunuz, sizin sanatınız yahut Yaşar Kemal’in romanları bu ülke insanlarının kaynayıp karışmasında belirleyici role sahip olacak mı?
Güneştekin: Yaşar Kemal 1997 yılında Alman Yayıncılar Birliği’nden aldığı ödül konuşmasında kültürlerin de birebir çiçekler üzere çapraz tozlaşma yaşadığını söylemişti. Zira dünya ona nazaran sayısız kültürün çiçeklerinden oluşan bir bahçedir. Birbirini etkileyen fakat yok etmeyen bir bahçe. Ayrıyeten kendi ülkesini üniversal kültürün kaynağı olarak tanımlamıştı. Benim kitaplarımı okuyanlar bilsinler ki, bir kültürü yok edenlerin kendi kültürleri, insanlıkları ellerinden uçmuş gitmiştir diyordu. Bu nedenle barış, eşitlik ve özgürlük telaffuzlarını karakterleri aracılığıyla konuşturmuştur. Onun cihanında, insanların birlikte ve onurlarıyla memnun yaşadığı, eşit olacağı bir dünyaya duyulan hasret vardır. Kelama ve insan onuruna onun kadar bağlı birinin tesir yaratmaması nasıl mümkün olabilir? Onun tesirinin yalnızca bugünü şekillendirmekle kalmadığını hatta kuşaklar üzerinden geleceği de değiştireceğini biliyorum.
Yeniçağ: Sizden evvelki bir kısım Türk sanatçı (örneğin Sabri Berkel, Ferruh Başağa, Adnan Çoker) muhakkak çerçeve kalırken siz adeta Türk fotoğraf sanatının zekâ kapasitesini genişletmek için yaşatıyorsunuz. Bunu neye borçlusunuz?
Güneştekin: Odak noktam, doğduğum coğrafyanın seslerinden ve renklerinden uzaklaşmadan, her gösterimde diğer manalar üretmek. Çağdaş sanat stantları, objeler ve ortamlar aracılığıyla müsabakaları mümkün kılan kurgusal yerlerdir. Burada, gerçek bir müsabaka için, kendi anlatınızı kurmalısınız, kendi sesinizin olmadığı öteki anlatıların içinde sıkışarak bunu yapamazsınız. Ana akım yaklaşımlarla uzaklığımı koruyarak, çalıştığım alanın hem pratiğini hem teorik gelişimini takip ediyorum. Her vakit bir öğrenme sürecinde olduğumu düşünerek çalışıyorum. Günümüzde tüm sanatlarda temel yaklaşım, birbirinin hudutları içinde üretebilme ve hareket edebilme hüneridir. Seçtiği gereç ve onun neye dönüştürdüğü, sanatçıyı tanımlanma ölçününe dönüştü artık. Ben de farklı gereçleri bağdaştırarak kendi formül ve yaklaşımlarımı geliştiriyorum.
Yeniçağ: Bana verdiğimiz demeçlerde rastgele bir kurama bağlı olmadığınızı tabir etmiştiniz. Pekala, sizin yolunuzu takip eden sanatkarlar var mı? Bu kadar büyük bir kapasitenin altına girecek sanatçı düşünüyor musunuz?
Güneştekin: Takip ettiğim çağdaş sanatkarlar ortasında Anish Kapoor, Damien Hirst, Mona Hatoum, Ai Weiwei, Hans Haacke ve Walid Raad, kendi kültürlerine bakarak objeler ve temsiller üzerinden kavramları sorgulayan işler üreten sanatkarlar. Bugün, mahallî olanı tanınabilir bir yorumla omuzlayabilmekle duyulabilir bir tenkidin mümkün olduğunu söyleyebiliriz. Farklı ölçek ve disiplinlerde çalıştığım işlerden oluşan Kayıp Alfabe standının materyali de içinde yaşadığım coğrafyanın sertliğinden ve kırılmalarından ortaya çıktı ve gündelik ömürden modüllerle genişledi. Yıkıntılardan ilham alan bir estetikle iç içe olan bu modüller, çoğunlukla sıradan lakin çağrıştırıcı objelerden, bunların yerin içinde kapladıkları hacimden, tetikledikleri anı ve kıssalardan yola çıkarak şekillendi. Bana nazaran hakikat lakin bu estetik yapılardan açığa çıkabilir.
