Gerçekler tüm çıplaklığıyla toplumun yararına yazılmalı

Röportaj Dr.Mayis Alizade / Yeniçağ

Bakü Devlet Üniversitesi mezunu Saadet Cihangir farklı alanlarda mütercim ve editör olarak çalıştıktan sonra muhalif gazetede köşe müellifliği yaptı. Kalemle verdiği uğraşının yanı sıra günlük insan hakları çabalarının önünde yürüdü. Azerbaycan Türkçesinde yayınlanmış birkaç şiir kitabı bulunan Saadet Cihangir`in okur kitlesinin sayısı her geçen gün artıyor.

Yeniçağ: Azerbaycan’ın bayan şairleri ortasında hisleriyle şuurunu birleştirerek şiir kaleme alan birinci şair sizsiniz. Bu manada Azerbaycan edebiyatının Rus edebiyatından aşağı-yukarı 100 sene geride olduğunu görüyoruz. Bunun sebebini nasıl izah ediyorsunuz?

Saadet Cihangir: Verdiğiniz bedelden ötürü şükranlarımı sunuyorum. Azerbaycan küçük bir ülke olduğu için dünyanın büyük ülkeleriyle kıyaslamayı hakikat bulmuyorum. Örneğin geçtiğimiz yüzyılın başlarında Rus edebiyatına Ahmatova ve Tsvetayeva üzere çok güçlü kalem sahipleri var iken Azerbaycan`da klasik stilde yazmış birkaç bayan dışında çağdaş manada edebi eser yaratmış tek bir şair bile yoktu. Lakin günümüzde edebiyatımızın geriye kalmasının birkaç nedeniyle ilgili görüşümü söz etmek isterdim. İnsan özgürlüklerinin olmadığı ve çok ağır hayat şartlarının yanı sıra eskinin muharrir nesilleriyle günümüzün genç nesilleri ortasındaki irtibatın büsbütün kopması çok acı bir durum oluşturmuştur. Stalin diktası 1930`lu yıllarda bizim hem yetenekli hem de ulusal kökenlerine bağlı bilim-edebiyat neslimizi imha ederken onların yerine geçen “proleterya edebiyatı” temsilcileri edebiyatı ve bilimi “sosyaslist gerçekliği” teorisi ilkesizliğinin buyruğuna verdi. Yaratıcılığın en kıymetli şartı olan özgür ortam sonlandırıldığı için Azerbaycan edebiyatı kapalı bir devreye hapsoldu. Öte yandan günümüzün bağımsız Azerbaycan’ında insanların %70-80`nin ömür standardının çok alt seviyede olması değil kitap, gazete ve mecmua almak bile lüks hale gelmiştir. Onun için yetenekli kalem sahiplerinin günlük kanısı ekmek parası üzerinedir. Bu durumda yalnızca kendi kişiliğini satmayan kalem sahiplerinin sonuna kadar direnişi kelam bahsidir.

Yeniçağ: Şiirlerinizin bir kısmı Azerbaycan’ın mevcut yönetimine isyan niteliğindedir. Bunun sebebi ne? İdarenin mi çok berbat ve acımasız olması yoksa sizin daha yeterli yönetim talebiniz mi?

Cihangir: Kalem sahibi gerçeği tüm çıplaklığıyla ve hem de toplumun faydasına yazabilmeli. Palavra kılıf giydirip acımasızlığa yandaşlık yapmak riyakarlıktır. Hesabının ne kadar ağır olmasına karşın kalem sahibinin borcu doğruları seslendirmektir. Benim isyanım sistemin berbat durumda olmasına, özgürlüklerin boğulmasına, insanlara karşı en acımasız biçimde davranılmasına ve kamu kaynaklarının idaresi elinde bulunduran bir küme tarafından talanmasınadır. Olağan bir ömür herkesin hakkıdır. Benim isyanım ülke idaresini ele geçirmiş açgözlü bir kümenin milyonların haklarını gasetmekle yetinmeyip onlara köleye dönüştürme hırsına karşıdır.

Yeniçağ: Şiirlerinizin dışında bir de günlük hayatınızda siyasi uğraşınız kelam konusu, baskılardan kimi vakit siz de nasibinizi alıyorsunuz. Bu gayret sizi bıktırıyor mu yoksa daha katiyetli mi olmaya sevk ediyor?

Cihangir: Bana nazaran herkesin hayatla bir gayreti vardır, siyasi çaba de onun bir koludur. Kuşkusuz, siyasi uğraş bir çok durumda maddiyattan imtinalar, kayıplar istiyor ve ben de bundan kendi nasibimi almışım. Fakat bu benim ömür şeklidir, farklı bir stili aklımın ucundan bile geçiremiyorum.

Yeniçağ: Azerbaycan edebiyatı methiyeciler ve kaleminin namusuna sahip çıkanlar diye iki yere parçalanmışken ulusal şuur bundan ne ölçüde etkileniyor? İktidar, önünde eğilmeyen kalem sahiplerinin el kolunu bağlamak için elinden gelen her şeyi yaparken methiyecilerin başından servet yağdırılıyor. Bu durum toplumu millet olmaktan çıkarıp tayfa olmaya gerçek götürmüyor mu?

Cihangir: Kanımca edebiyattaki yol seçimini ulusal mantalite belirlemiyor. Bu, hiçbir kuşkuya yer bırakmadan karakterle ilintili bir durumdur. Edebiyat ve sanat insanlarını kendi saflarına çekerek “kendininki” yapmak padişah saraylarına mahsus bir gelenek olmuştur. Eğilerek el-etek öpenler olmuştur fakat biz özgür ruhlu beşerler kendimize Nesimi`yi, Hüseyin Cavid`i yahut Ahmet Cevat`ı yahut Samed Behrengi`yi örnek alıyoruz. Lakin kıyasladığımızda eskinin saray şairlerinin el-etek öpmesinin bir sonunun olduğunu görüyoruz, şimdiki durum ise mide bulandırmaktan da çok öteye geçmiştir. Onlar istekli köleler olarak hizmet ettikleri rejimden daha fazla ziyan veriyorlar günümüz dünyasına. Etienne de L Boetie`nin “Gönüllü kölelik üzerine düşünce” yapıtı var, bugün bizim içinde bulunduğumuz sistemi çok isabetli biçimde yansıtıyor: ”İktidarın basamaklı hiyerarşisini gözümüzün önüne getirdiğimizde birinci basamakta tiranın, ikinci basamakta altı kişinin, üçüncü basamakta bu altı kişinin elinin altında bulunan altı yüz adam bunların da her birinin kendi elinin altında on adam daha bulundurması hesaba katıldığında bir sonraki dördüncü basamakta altı bin adam durmuş oluyor…Onlara çeşitli seviyede karı olan misyonlar, yetkiler veriliyor, ödünlerde bulunuyor. Bunların karşılığında çete üyeleri gaddarlığa ,talana, yalakalığa, ispiyonculuğa, palavra söz vermeye, tek sözle ,hür türlü kötülüklere severek katılıyor, göze görmek, misyon basamaklarını çıkmak için ellerinden geleni yapıyor ve bu yolda çete üyelerine iftira atarak onları kurban vermekten geri durmuyorlar.”Halihazırki Azerbaycan gerçekliğinin ucube görünümü işte budur.

Yeniçağ: Nazım Hikmet Türk şiirinde ihtilal yapmasaydı bugün şiir Yahya Kemal`in ötesine geçemezdi. Sizce, Azerbaycan edebiyatında 1950`lerin ortalarında Ali Kerim`in başlattığı ihtilal muvaffakiyetini sürdürüyor mu?

Cihangir: Nazım Hikmet dünya çapında bir şairdir. Siyasi bakışlarına katılmayabilirsiniz. Türk edebiyatının kökenleri çok derindedir. Kanımca tasavvuf edebiyatının güçlü kaynakları her halükarda Türk edebiyatın dünyaya açılmasına imkan tanıyacaktı. Türk şiirini imkanlarım çerçevesinde izlemeye çalışıyorum, çok güçlü kalem sahiplerinin olduğunu söyleyebilirim. Türk edebiyatı makul ölçüde dünya çapında kendine yer edinebilmiştir, yurtdışında kitapları büyük tirajlarla yayınlanan, memleketler arası mükafatlar alan muharrirlerin varlığı bunu söylememize temel oluşturuyor. Ali Kerim edebiyatımızda ihtilal yapmış bir kalem sahibi olmasına karşın maalesef az yaşamıştır. Edebiyatımızda artık de yetenekli kalem sahipleri vardır lakin, maalesef ülkemizin dışında kazandığımız muvaffakiyetler yok seviyesindedir.

Yeniçağ: Azerbaycan`daki baskıcı rejim baskının suratını her gün daha da artırırken günün birinde bu uğraştan yorulup kendinizi büsbütün şiire verebileceğinizi düşündünüz mü? Bu türlü bir ihtimal var mı?

Cihangir: İnsanlara pahanın verildiği bir ülkede yaşamam durumunda muhtemelen ömrümü büsbütün edebiyata adayacaktım. Lakin insanlarının haklarının her gün, her saat değil, her an ayaklar altına alındığı bir ortamda ülkeme özgürlüğün gelmesi benim için her şeyden daha kıymetlidir. Onun için bu ortamda çabadan çekilmem şimdiye kadar geldiğim yola ihanet olurdu. Kalbinde beslediğin mefkurelere sırt çevirmek ve yol arkadaşlarımı meydanda bırakıp benim açımdan ihanet olur. Bu, benim karakterime karşıttır. Nasıl demişti Türk müziğinde :”Ağaçlar ayakta ölüyor”. Bana vermiş olduğunuz bu fırsattan ötürü hem teşekkür ediyor hem de bu fırsatı kullanarak nacizane halde bir şiirimi Türk okurlarıyla paylaşmak istiyorum.

Söylediği kitapları

okudum

Sevgili Hocam,

yaprak-yaprak

roman-roman

Nasıl büyür küçükler

Nasıl küçülür büyükler

okudum…

ama

hiç söylememiştin sen sən heç söyləməmişdin,

yaşamın – dışarı atılmış çocukların

gece gömleği

yağmurda ıslanan

sokak hayalleri olduğunu

açlıktan ölen bir çocuğun

resimleri

tam yüz milyon ediyor

yüz yıl önce

yoksulluk içinde can vermiş

bir ressamın tablolarıdır

şimdi müzayedelerde

yüz milyona alıcı buluyor…

ama sen dememiştin

yaşamın soğuk sobalarda

sözü yakarak

ısınan şairlerin

tarih için bir utanç olduğunu

bir kalemde

sürülürken bir kalemde uzak cehennemlere

bir asır sonra tabutta

geri dönen şairlerin

vatan sürgünü olduğunu …

hiç söylememiştin ama

bu hayat dediğin şeyin

bir kilise kararında

bir kitap ayetinde

kadın yasaklarına

odaklanmış günah taşı olduğunu

kınaması asırların

üzerine kalan

Jean d`Arc`ın

Meryem adına

verilen bakirelik savaşıdır…

sevgili hocam,

söylədiyin kitabları

oxudum,

amma sən heç

söyləməmişdin,

hardasa biri vardı ,

biri heç vaxt yoxudu…