Geri getirilen tarih: Kayıp eserlerin iadesi
Kaybolan sanat yapıtlarının geri alınması, hem bir müze için hem de ülkeler için kültürel ve diplomatik bir problem haline gelebiliyor.
Peki, bu süreç nasıl işliyor? Milletlerarası ilgiler ve hukuk açısından ne üzere zorluklarla karşılaşılıyor? İşte tüm ayrıntılar…
KAYIP YAPITLARIN İADE SÜRECİ: TÜREL VE DİPLOMATİK ZORLUKLAR
Birçok sanat yapıtı, savaşlar sırasında kaybolmuş, çalınmış ya da yerinden edildi.
Savaş sonrası bu yapıtların kaybolan yerlerinden geri alınması için ülkeler, memleketler arası kontratlar ve muahedeler çerçevesinde adımlar atmakta. Fakat, her kayıp yapıtın geri getirilmesi, sanıldığından çok daha karmaşık ve vakit alıcı bir süreç.
Kültürel Miras ve Milletlerarası Hukuk Uzmanı Prof. Dr. David Greenberg, bu hususta şu açıklamalarda bulundu:
“Sanat yapıtlarının iade edilmesi, yalnızca tüzel bir süreç değil, birebir vakitte diplomatik bir problem haline gelir. Yapıtların kaybolduğu devirdeki sahiplerinin belirlenmesi, tarihî doğruluğun sağlanması ve mülkiyetin tekrar belirlenmesi hayli zordur.”
Son yıllarda kaybolan sanat yapıtlarının geri iade edilmesiyle ilgili birtakım muvaffakiyet kıssaları olsa da, süreçte karşılaşılan türel zorluklar hayli büyük. Birçok sanat yapıtı, ülkeler ortasında uzun yıllardır süren diplomatik müzakereler sonucunda geri alınabildi. Lakin, bu süreç her vakit olumlu sonuçlanmamakta.
Uluslararası Hukuk Profesörü Dr. Emma Thompson, “Bu çeşit süreçlerde ekseriyetle yapıtların yepyeni sahiplerinin kimliklerinin tespiti en büyük mahzur olur. Ayrıyeten, savaş sonrası pek çok yapıtın mevcut sahibi, türel manada geçerli bir mülkiyet savına sahip olmayabiliyor” dedi.
ULUSLARARASI ALAKALAR VE KÜLTÜREL MİRAS: BİR MÜZEDE YAŞANAN KRİZ
Kaybolan yapıtların geri alınması, yalnızca hukuksal bir sorun değil, tıpkı vakitte ülkeler ortasındaki alakaları etkileyen diplomatik bir süreç. Birçok müze, yapıtlarını geri almak için memleketler arası seviyede lobi faaliyetlerinde bulunur ve bazen bu süreç, iki ülke ortasındaki siyasi alakaları tansiyona sokabilir.
Uluslararası Bağlantılar Uzmanı Prof. Dr. Alexander Fischer, “Sanat yapıtlarının iade edilmesi çoklukla iki ülke ortasında bir mülkiyet tartışmasına yol açar. Bununla birlikte, kültürel miras, bir ülkenin kimliğinin kıymetli bir modülüdür ve bu da iade süreçlerini daha da karmaşık hale getirebilir” halinde açıklama yaptı.
Bir örnek vermek gerekirse, 1990’lı yıllarda, Nazi rejimi periyodunda çalınan yapıtların geri verilmesi süreci, Almanya ile Avusturya ortasındaki diplomatik bağlantıları etkiledi.
Avusturya Kültürel Miras Kurumu’ndan bir yetkilin Dr. Ursula Schneider, bu süreci şu halde tanımladı:
“Bu çeşit süreçler, hem ülke içindeki hem de milletlerarası toplumdaki hassasiyetleri göz önünde bulundurmayı gerektirir. Kaybolan yapıtların geri alınması, yalnızca sanat dünyası için değil, o ülkelerin kültürel mirasının bir modülü olduğu için, tüm ulusal ve memleketler arası seviyede önemli bir diplomasi gerektirir.”
ULUSLARARASI KONTRATLAR VE YASAL ÇERÇEVELER
Sanat yapıtlarının iade edilmesine yönelik bir dizi milletlerarası mukavele bulunmakta.
1970 yılında UNESCO tarafından kabul edilen “Kültürel Mirasın Kaçakçılığını Tedbire ve Milletlerarası Ticaretin Düzenlenmesi” muahedesi, yapıtların yasal olarak iade edilmesinin temel prensiplerini belirlemekte. Bu mukavele, yapıtların yasa dışı yollarla diğer bir ülkeye gönderilmesi yahut satılması durumunda geri alınmasını sağlamayı amaçlar. Lakin, uygulamada bu kontratların ne kadar tesirli olduğu, ülkelerin yasal sistemlerine ve diplomatik ilgilerine bağlı olarak değişiklik gösterebilmekte.” dedi.
Uluslararası Kültürel Miras Savunma Kurulu Lideri Dr. John Adams, “UNESCO’nun 1970 kontratı, yapıtların yasadışı yollarla ülke dışına çıkmasını engellemeye yönelik kıymetli bir adım.
Ancak, yapıtların geri alınması sürecinde, birçok ülke yasal boşluklardan ve çelişkili mevzuatlardan faydalanabiliyor. Bu nedenle, kontratların yalnızca kağıt üzerinde kalmaması için daha tesirli bir kontrol düzeneğine gereksinim var” halinde konuştu.
KAYIP YAPITLARIN İADESİ VE KÜLTÜREL KİMLİK
Sanat yapıtlarının geri iade edilmesi, yalnızca maddi paha taşıyan nesneler değil, bir ülkenin kültürel kimliğinin bir modülü. Bu yapıtların kaybolması, yalnızca o ülkenin tarihi açısından değil, global kültür için de bir kayıp manasına gelir.
Kültürel Miras Uzmanı Prof. Dr. Clara Müller, “Bir ülkenin kaybolan yapıtlarının geri alınması, o ülkenin tarihinin ve kültürünün dünyadaki yerini tekrar sağlamlaştırması açısından değerli bir adımdır. Bu süreç, kültürler ortası anlayışın gelişmesine ve milletlerarası dayanışmanın artmasına da katkı sağlar” halinde değerlendirmelerde bulundu.
ZORLUKLAR VE UMUT
Savaş sonrası kaybolan yapıtların iade edilmesi süreci, karşılaşılan zorluklara karşın değerli bir kültürel adım olarak öne çıkmakta.
Hukuki ve diplomatik manilerin aşılması, uzun süren müzakereler ve bazen çatışmalar yaşanması bu sürecin kaçınılmaz yanları. Fakat, vakitle kaybolan yapıtların geri alınması, hem bir kültürel zafer hem de milletlerarası münasebetlerdeki güçlü bir diplomatik başarıyı simgeliyor.
Kültürel mirasın korunması ve iade edilmesi, yalnızca bir ülkenin değil, tüm insanlığın ortak uğraşı. Bu bağlamda, yapıtların geri alınması yalnızca bir tarihi mirasın değil, geçmişin hatırlanması ve geleceğe taşınmasının değerli bir yolu.
