Neyin ve Hicivin Ustası: Neyzen Tevfik

Yanından hiç ayırmadığı neyi çok düzgün üflediği için “Neyzen Tevfik” olarak tanınan sanatçı, Türk edebiyatında ve müziğinde kıymetli bir isim olarak öne çıktı.

Asıl ismi Tevfik Kolaylı olan sanatçı, 24 Mart 1879’da Bodrum’da, rüştiye mektebi öğretmeni, hafız Hasan Fehmi Bey ile Emine Hanım’ın oğlu olarak dünyaya geldi.

Henüz 7-8 yaşlarındayken babasıyla gittiği Bodrum’daki Tepecik Kahvesi’nde duyduğu ney sesinden çok etkilenen Tevfik, Urla’da Berber Kazım’dan ney dersleri almaya başladı.

Tevfik, yıllar sonra o günü hatırladığında kendini derbeder ve ne istediğini bilmez, bazen eflatun kadar akıllı bazen de tımarhaneye düşecek kadar bahtsız yapanın “ney” sesi olduğunu ve geçmişteki o geceye kadar uzandığını söylemişti.

Küçük yaşlardan itibaren saz şairlerini dinlemekten hoşlanan Tevfik’in müziğe ve bilhassa neye duyduğu ilginin artmasında saz şairlerinin anlattığı aşık öykülerinin hissesi büyük oldu.

Erken yaşta ney ile uğraşmasının olumsuz tesirleri olacağını düşünen Fehmi Bey, oğlunu İzmir İdadisi’ne yazdırdı. Fakat Tevfik, sara hastalığı nedeniyle okulu bırakmak zorunda kaldı.

İLK ŞİİRİ 1898’DE YAYIMLANDI

İzmir Mevlevihanesi’nde Pir Nureddin Dede’nin kardeşi Cemal Bey’den ney öğrenmeye başlayan Tevfik, burada Şair Eşref, Tokadizade Şekib Bey, Tevfik Nevzad, Abdülhalim Memduh, Bıçakçızade Hakkı üzere edebiyat ve musiki dünyasının sanatkarlarıyla tanıştı, onlardan ders aldı.

Tevfik’in birinci şiiri 13 Mart 1898’de “Muktebes” mecmuasında yayımlandı, birebir yıl medrese tahsili görmek üzere geldiği İstanbul’da, babasının arkadaşı Musa Kazım Efendi’nin de müderris olduğu Fethiye Medresesi’ne kayıt oldu.

Mehmet Akif Ersoy’la sarsılmaz dostluğun başladığı bu devirde ondan Arapça, Farsça ve Fransızca dersleri aldı, o da Akif’e ney dersleri verdi.

Galata ve Yenikapı Mevlevihanelerinde vakit geçirmeye başlayan usta neyzen, Mehmet Akif Ersoy vesilesiyle periyodun müzisyen ve edebiyatçılarıyla tanışarak bağlama, cura ve tambur çalmayı öğrendi.

Tevfik, 20 yaşına geldiğinde hem usta bir neyzen hem de şair olarak ismini duyurmaya başladı ve 1902 yılında Bektaşi dervişi oldu.

İLK KİTABI “HİÇ” 1919’DA YAYIMLANDI

Tevfik, Fethiye Medresesi’nden 1901’de ayrılarak, Fatih’teki Şekerci Hanı’nda ve Çukurçeşme’deki Ali Bey Hanı’nda yaşamaya başladı.

Kendisini derslerine kabul eden Musa Kazım Efendi vesilesiyle Ahmet Mithat Efendi, Muallim Naci ve şair Pir Vasfi üzere edebiyatçılarla tanışan Tevfik, plak doldurma teşebbüsleri, gençlerle bir ortaya geldiği toplantılar, gözaltı ve sorgulama süreçlerinin akabinde 1902’de Mısır’a gitmeye karar verdi.

Tevfik, ney ve hicivle geçimini sağladığı Mısır’da, bir arkadaşıyla Neyzenler Kahvehanesi açtı.

Mısır’dan ayrıldıktan sonra İzmir’e, akabinde ise İstanbul’a giderek Çemberlitaş’ta bir han odasına yerleşen Tevfik, 1919’da ilk kitabı “Hiç“i yayımladı.

Prof. Dr. Hasan Aksoy, bir röportajında Neyzen Tevfik’in musiki tarafından bahsederek, şunları kaydetmişti:

“Epey bir plak doldurmuştur. Bugün tek albümde toplanmıştır. Bu ortada bir iki sinemada de oynuyor. Hiç ve Azabı Kutsal isimli şiir kitapları var. Yazdıklarının muhakkak bir kısmı dışarda bırakılırsa hicivlerini hayli ustalıkla yazmıştır. Mizahla kanıyı birleştiren alaycı bir üslubu vardır. Edebiyatımızda değerli bir figürdür.”

Neyzen Tevfik, 1 Mayıs 1927’de Türkiye’nin birinci radyo istasyonu olan İstanbul Radyosu’nun açılışında Mesut Cemil ve Ferit Kam ile birlikte bulunarak ney üfledi.

“KOLAYLI” SOYADINI ALDI

Tevfik, 1923’te gittiği Ankara’da bir müddet kardeşi Şefik Bey’in yanında kaldı ve 1927’de sara nöbetleri ve alkol kullanımı nedeniyle tedavi görmeye başladı.

Mehmet Akif Ersoy’u görmek üzere 1928’de gittiği Mısır’da yaklaşık bir yıl daha kalan şair, Muhiddin Üstündağ’ın teşebbüsüyle konservatuvarda vazife aldı.

Tevfik, hayatı boyunca her manada maddi ve manevi destekçisi Mehmet Akif Ersoy’u görmek üzere gittiği Mısır günlerini şöyle anlatmıştı:

“Akif sabahları güneş doğmadan kalkar, Kur’an çevirisine başlardı. Sabah namazını kılar, çayı hazırlar, beni uyandırırdı. Ona hasretini çektiğini söylediği makamlardan taksim yapardım. Gözlerinden damla damla akıttığı yaşı benden saklamak ister ve sonra bana çeviri ettiği Kur’an’dan modüller okurdu. O vakit ben de coşar elime neyimi alır ve hislerimi neye bırakırdım.”

Tevfik, soyadı kanununun akabinde, babası Samsun’un Bafra ilçesinin Kolay beldesinden olduğu için “Kolaylı” soyadını aldı. Neyzenlikteki ustalığının dışında hiciv sanatını kullanarak şiirlerinde toplumsal bahislere değinen Neyzen Tevfik, 100’e yakın plak çıkardı.

Nüktedanlığı, hazır karşılıklılığı, içki müptelasının yanı sıra hikmetli sözleri, sıra dışı ömür üslubu ve ideolojisi ile sayısız fıkraya husus oldu ve adeta mistik bir şahsiyete dönüştü.

Musiki alanına ney taksimleriyle katkı sunan Tevfik’in şiirleri 1919’da çıkan “Hiç” ve 1949’da çıkan “Azab-ı Mukaddes” kitaplarıyla okurla buluştu. Usta şair ayrıyeten “Kırk Yıllık Ölü”, “Hamam Sefası” ve “Edep” isimli fıkralara imza attı.

Yönetmen Mümtaz Ener’in ısrarları sonucunda 1950’de “Onu Affettim” isimli bir sinemada de rol alan sanatçı, sinema içerisinde konser verdi. Sinema, 1954 ve 1955 yıllarında sinemalarda gösterildi. Usta isim, “Ağlayan Şarkı” sinemasında ise Suzan Yakar’la oynar. Tıpkı yıl arkadaşlarının ısrarıyla Kent Güldürü Tiyatrosu’nda yapılan jübilesine katılan Aşık Veysel’le tanışır ve dostlukları oluşur.

Hayatı boyunca nizamlı bir geliri olmadan yaşayan Neyzen Tevfik, yaşlılık günlerinde İstanbul Büyükşehir Belediyesinin bağladığı yardım aylığıyla geçindi.

“Ömrümün 70 yılı binbir hadisat içinde geçti.” diyen Neyzen Tevfik, 28 Ocak 1953’te İstanbul’da hayatını kaybetti.

“Izdırabın sonu yok sanma, bu alem de geçer / Ömr-i fani üzeredir, gün de geçer, dem de geçer/ Gam karar eyliyemez hande-i hurrem de geçer/ Devr-i şadi de geçer, gussa-i matem de geçer/ Gece gündüz yok olur, an-ı demadem de geçer” dizelerinin yer aldığı “Geçer” şiiri şairin kendi sesinden “Hiç”in “Azab-ı Mukaddes”i Neyzen Tevfik albümüyle Kalan Müzik tarafından dijital platformlara da taşındı.